1821-2021
200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821
Το Εικοσιένα υπήρξε ένα κομβικό σημείο στην ιστορία του διαχρονικού Ελληνισμού αλλά και της ιστορίας της σύγχρονης Ευρώπης.
Η επέτειος των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 προσφέρει μία ευκαιρία αναστοχασμού για το παρόν και κυρίως για το μέλλον της χώρας μας.
Ο ΚΕΛΛΙΑΝΟΣ φιλοξενεί μια νέα προσέγγιση του Εικοσιένα και ένα ψηφιακό αρχείο ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους.
Η δημοσίευση αυτή σε συνέχειες του Γιάννη Κορίνθιου βασίζεται σε ανεκμετάλλευτα αρχεία και τεκμήρια που παρατίθενται ψηφιακά για πρώτη φορά στον ιστότοπο ΚΕΛΛΙΑΝΟΣ, προκειμένου να εμπλουτιστεί και διευρυνθεί η ιστορική έρευνα και ο επιστημονικά δημόσιος λόγος για το 1821 ενόψει της μεγάλης επετείου του 2021.
Α Το Βασίλειο των Δύο Σικελιών και οι Μεγάλες Δυνάμεις (1820-1830)
https://kellianos.blogspot.com/2019/03/18211830-2021.html
Β Οι κυβερνήσεις του Βασιλείου των Δύο Σικελιών (1821-1830)
Γ Η κυβέρνηση του Luigi de’ Medici di Ottajano (1822-1830)
https://kellianos.blogspot.com/2019/04/18211830-2021_29.html
Δ Οι κυβερνήσεις του Βασιλείου των Δυο Σικελιών και η Ελληνική Προσωρινή Διοίκηση
Ε Το Βασίλειο των Δύο Σικελιών και η Πύλη
ΣΤ Η υποψηφιότητα του Βουρβώνου πρίγκιπα Καρόλου της Κάπουας
Ζ Η διασπορική παροικία της Νάπολης
H Οι προξενικές αρχές των Δύο Σικελιών στην Ανατολική Μεσόγειο
Θ Η ναπολετάνικη διπλωματία έναντι του ελληνικού ζητήματος
https://kellianos.blogspot.com/2019/12/18211830-m-2021.html
Ι Μυστικός πράκτορας της Νάπολης στην Ελλάδα (1828-1830)
Κ Οι μυστικές εταιρείες στην Ελλάδα του Καποδίστρια
Λ Οι Γάλλοι και η στρατιωτική αποστολή στην Πελοπόννησο
M O Ιωάννης Καποδίστριας και οι μυστικές εταιρείες
https://kellianos.blogspot.com/2020/01/18211830-m-2021-o.html
N
H ναυμαχία του Ναβαρίνου στα απομνημονεύματα του Giovanni Romey
Έχουν γραφτεί πολλά βιβλία κι έχει ξοδευτεί άφθονο μελάνι από τους ιστορικούς και ερευνητές της νεωτέρας ιστορίας μας γύρω από τον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα του Εικοσιένα.
Ασφαλώς κάθε λαός οφείλει να γνωρίζει το παρελθόν του και από πού κρατούν οι ρίζες του, αν θέλει να κτίσει πάνω σε γερά θεμέλεια το μέλλον του.
Η επέτειος των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 προσφέρει μία ευκαιρία αναστοχασμού για το παρόν και κυρίως για το μέλλον της χώρας μας.
Η αναζήτηση των πηγών δεν πρέπει να θεωρείται χαμένος κόπος.
Οι Έλληνες έγραψαν στα 1821 μια από τις ενδοξότερες σελίδες της ιστορίας τους. Ο αγώνας για την απελευθέρωση από τα τουρκικά δεσμά, στην αρχή εσωτερικό πρόβλημα της κλονιζόμενης τουρκικής αυτοκρατορίας, πήρε με τον χρόνο διεθνείς διαστάσεις.
Οι απόπειρες των Δυνάμεων για ταχεία λύση του ¨ελληνικού προβλήματος¨ ενέχουν ιδιαίτερη σημασία· τα ανακτοβούλια της Ευρώπης και οι ξένες κυβερνήσεις έβλεπαν να διακυβεύονται ζωτικά οικονομικά τους συμφέροντα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου από έναν πολύχρονο εθνικοαπελευθερωτικό πόλεμο.
Τα διαβήματά τους σκοπό είχαν να θέσουν ένα φρένο στην τουρκική αδιαλλαξία που αρνούνταν κάθε δικαίωμα αυτοδιαθέσεως στον υπόδουλο και αγωνιζόμενο ελληνικό λαό.
Στις 6 Ιουλίου 1827 οι επιτετραμμένοι της Αγγλίας, της Γαλλίας και της Ρωσίας, Dudley, Polignac και Lieven, υπογράφουν στο Λονδίνο τριμερή συνθήκη για τον τερματισμό του πολέμου και προτείνουν στην Πύλη τη σύναψη ανακωχής και την έναρξη διαπραγματεύσεων για την παραχώρηση αυτονομίας στους Έλληνες.
Η Συνθήκη του Λονδίνου
Βλ. τις αγγλικές εφημερίδες New Times και Courrier της 12 Ιουλίου 1827, στις οποίες δημοσιεύθηκε το κείμενο της συνθήκης. Πρβλ. επίσης Gazzetta degli Stati Uniti delle Isole Ionie, αρ. 500, της 16/28 Ιουλίου 1827 και Giornale delle Due Sicilie του δεύτερου 15νθήμερου του Ιουλίου.
Τα άρθρα της τριμερούς συνθήκης προέβλεπαν την ίδρυση αυτοδιοίκητου ελληνικού κράτους υποτελούς στην Πύλη και τον καθορισμό των ηπειρωτικών και νησιωτικών συνόρων με συλλογικές διαπραγματεύσεις των τριων Δυνάμεων με τους εμπολέμους.
Όπως φαίνεται από μια πρόχειρη εξέταση των άρθρων της συνθήκης, οι επιτετραμμένοι των τριων Δυνάμεων επαναλάμβαναν τους όρους του αγγλορωσικού πρωτοκόλλου της Πετρούπολης, που είχε υπογραφεί στις 9 Απριλίου 1826.
Με την τριμερή συνθήκη του Λονδίνου οι Δυνάμεις επέμβαιναν απροκάλυπτα πλέον στον ελληνοτουρκικό πόλεμο, για να θέσουν ένα τέλος στον πολυαίμακτο αγώνα και στην παρατεινόμενη αναρχία, για να εξουδετερώσουν την πειρατεία στο Αιγαίο και για να εξασφαλίσουν την ελεύθερη διακίνηση του εμπορίου στην ανατολική λεκάνη της Μεσογείου.
Αναπόφευκτη συνέπεια της συνθήκης πρέπει να θεωρηθεί και η καταστροφή του τουρκοαιγυπτιακού στόλου στο λιμάνι του Ναβαρίνου, στις 20 Οκτωβρίου 1827, από τους συμμαχικούς στόλους των τριων Δυνάμεων.
Το πλήγμα που υπέστη η Πύλη ήταν καίριο και ανεπανόρθωτο. Η ναυμαχία του Ναβαρίνου "έσωσε" την Ελληνική επανάσταση, αναπτερώνοντας το ηθικό των Ελλήνων, σημείωσε την απαρχή νέων πολιτικών εξελίξεων στη Μεσόγειο και επέσπευσε τη χειραφέτηση και αυτοδιάθεση των Ελλήνων.
Η είδηση της ναυμαχίας κατέπληξε όλους του φιλελευθέρους της Ευρώπης και ενθουσίασε τους Έλληνες όπου γης.
Για την ιστορική αυτή ναυμαχία έγραψε σε ανταποκρίσεις του από την Ελλάδα όλος ο ευρωπαϊκός τύπος.
Βλ. Δημ. ΛΟΥΛΕ, Ο βρετανικός τύπος για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, ¨Μνήμων¨, τομ. 7ο (1978-1979), σσ. 1-11. Πρβλ.επίσης Jean DIMAKIS, La presse française face à la chute de Missolonghi et à la bataille navale de Navarin, Institute for Balkan Studies, Thessaloniki 1976.
Αλλά και πολλοί άλλοι έγραψαν τότε, επώνυμα ή ανώνυμα, για τη ναυμαχία· μερικοί μάλιστα από όσους στάθηκαν πρωτεργάτες και συνετελεστές της δημοσίευσαν τα απομνημονεύματά τους για να μεταβιβάσουν τη μαρτυρία τους στους μεταγενεστέρους.
Οι αυτόπτες μάρτυρες, που ιστόρησαν τη σύγκρουση, ήταν βέβαια στρατιωτικοί και αγωνιστές. Εννοείται ότι ο κάθε απομνημονευματογράφος κατέγραψε τα γεγονότα από τη σκοπιά του. Παρ΄όλα αυτά, τα γραπτά που μας άφησαν αποτελούν μια πρώτη πηγή και μαρτυρία και σαν μαρτυρία πρέπει να μελετηθούν και αξιολογηθούν από τους ερευνητές.
Τα απομνημονεύματα των Ευρωπαίων αγωνιστών είναι δημοσιευμένα και γνωστά στους ιστορικούς. Οι δε αναφορές των ναυάρχων και στρατιωτικών στα επιτελεία τους και στις κυβερνήσεις τους κυκλοφόρησαν ακόμα και στις εφημερίδες, προκαλώντας πλατιά απήχηση στην ευρωπαϊκή κοινή γνώμη, που με έντονο ενδιαφέρον παρακολουθούσε τις εξελίξεις του ξεσηκωμού των Ελλήνων.
Βλ. Mémoires of the Life of Sire E. Codrington, τ. 2, London 1873. Compressed Narrative of the Proceedings of Vice-Amiral Sir Edward Codrington during his Command of His Majesty’s Ships and Vessels on the Mediterranean Station, from the 28th of February 1827 until the 22nd of August 1828, London 1832. Darstellung der Seeschlacht von Navarin und der unmittelbar vorhergegangenen Regegenheiten, 2e ed, Karlsruhe 1828. Précis de la bataille navale de Navarin, Paris 1829. GANERRAY, La bataille de Navarin, Paris 1829. Memoria intorno alla battaglia di Navarino seguita il dì 20 Ottobre 1827, Dalla Reale Tipografia della Guerra, Napoli 1833. E. B. BOGDANOVITCH, La bataille de Navarin, Paris 1887.
Όμως από ό,τι γνωρίζω, κανένας δεν ασχολήθηκε με την Έκθεση που συνέταξε για τη ναυμαχία ο γνωστός, για τη δράση του και τη συνεργασία του με την Επιτροπή Ζακύνθου, μισθοφόρος αξιωματικός του Ιμπραήμ, tenente colonnello d’Ingegneria Giovanni Romey, την οποία βρήκα καταχωρημένη στο Κρατικό Αρχείο της Νάπολης.
Βλ. Archivio di Stato di Napoli (ASN), Archivio Borbone, fs. 899. O Romey άφησε διάφορα απομνημονεύματα. Αξιόλογα είναι και τα απομνημονεύματά του από την πολιορκία του Μεσολογγίου: Memorie storiche dello assedio di Mesolongi fatto dal 1° Gennajo fino a 22 Aprile 1826 dalle truppe Egiziane comandate da Sua Eccellenza Ibraim Bascià di Gedda e di Morea. Βλ. Γ. ΚΟΡΙΝΘΙΟΥ, Τ΄απομνημονεύματα του Ιωάννη Ρωμαίη για τη δεύτερη πολιορκία του Μεσολογγίου, “Δελτίον Ιστορικής και Εθνολογικής Εταιρείας Ελλάδος”, τ. 25ο (ανάτυπο), Αθήνα 1982.
Ο Romey ήταν παρών στη ναυμαχία του Ναβαρίνου και κατέγραψε με επιμέλεια τα γεγονότα σε μια ‘Εκθεσή του με ημερομηνία 26 Οκτωβρίου 1827.
Λίγα βιογραφικά του στοιχεία γνωρίζουμε. Ο Romey είχε γεννηθεί στη Σικελία γύρω στα 1775. Πατέρας του ήταν ο Giuseppe Romey, πιθανόν Γάλλος και αδελφός του ήταν ο Luigi Romey, γραμματέας του προξένου της Γαλλίας στο Τράπανι της Σικελίας, που το 1791 είχε φυλακιστεί για ένα χρόνο και στη συνέχεια είχε εκδιωχτεί από το Βασίλειο των Δύο Σικελιών, επειδή είχε μιλήσει “con troppa scandalosa libertà, elogiando i propri connazionali e dicendo che i Trapanesi erano tanti schiavi”.
Το 1795 είχε συλληφτεί και ο Giovanni Romey, με την κατηγορία ότι ήταν αναμεμιγμένος στο συνωμοτικό κίνημα στο Παλέρμο του Francesco Paolo De Blasi, επειδή είχαν βρει στην κατοχή του “lettere giacobine”.
Ο Giovanni Romey ήταν φιλελεύθερος, πολέμιος της απολυταρχίας και μασσόνος.
Για τη διάδοση του μασσονισμού στις τάξεις των φιλελευθέρων της Ευρώπης βλ. Dom. SESSA, La massoneria durante il risorgimento italiano nell’Italia Meridionale, Napoli 1950. Or. DITO, Massoneria, carboneria ed altre società segrete nella storia del risorgimento italiano, Torino 1905. Βλ. επίσης τις επιστολές του Romey, αρ. 199 και αρ. 218 στο Ιστορικόν Αρχείον Διονυσίου Ρώμα μετ΄εισαγωγής του Δ. Γρ. Καμπούρογλου, τομ. Α (1819-1825), Αθήνα 1901, σσ. 401-409 και σσ. 464-470.
Ο Romey, μετά το Συνέδριο της Βιέννης (Οκτώβριος 1814 - Ιούνιος 1815), κατά το οποίο οι Μεγάλες Δυνάμεις ξανασχεδίασαν τον πολιτικό χάρτη της Ευρώπης και ίδρυσαν την περιβόητη Ιερή Συμμαχία, έδρασε με άλλους παλαίμαχους της Ναπολεοντείου στρατιάς για την κατάλυση της απολυταρχίας και συμμετέσχε στα επαναστατικά κινήματα στη Νάπολη του 1820-1821.
Για τα επαναστατικά κινήματα της Νάπολης βλ. G. CANDELORO, L’Italia moderna, τομ. 2ο Milano 1958. R. ROMEO, Momenti e problemi della Restaurazione nel Regno delle Due Sicilie, “Mezzogiorno e Sicilia nel Risorgimento”, 1963. P. PIERI, Le società segrete e i moti del 1820-21 e 1830-31, Milano 1948. A. LEPRE, La rivoluzione napoletana del 1820-21, Roma 1967.
«Το Συνέδριο της Βιέννης», πίνακας του Isabey, 1819.
Mετά το συνέδριο της Lubiana (Ιανουάριος 1821), στο οποίο ο Φερδινάνδος ο Α΄ των Δύο Σικελιών ανακάλεσε τις συναταγματικές ελευθερίες που είχε παραχωρήσει τον Ιούλιο του 1820 και ζήτησε την επέμβαση των αυστριακών στρατευμάτων για την εξουδετέρωση των κινηματιών, τα ίχνη του Romey χάνονται.
Ο Romey φοβήθηκε ότι η συμμετοχή του στο κίνημα της Νάπολης και οι επαφές που συνέχιζε να έχει με τα πατριωτικά στελέχη του στρατού, τον συνταγματάρχη βαρώνο Giuseppe Rossaroll, τον Guglielmo Pepe και άλλους, θα του επέφερε αντίποινα και διωγμούς.
Ο Rossaroll είχε διατελέσει συνταγματάρχης την περίοδο της βασιλείας του Gioacchino Murat στη Νάπολη και είχε υπηρετήσει στη Ζάκυνθο την περίοδο της γαλλικής κατοχής των Ιονίων Νήσων (1808-1809). Μετά την παλινόρθωση των Βουρβώνων διέφυγε στην Ελλάδα με την ελπίδα ότι θα του ανέθεταν την διοργάνωση του τακτικού στρατού. Ο Rossaroll προσέφερε πολύτιμες υπηρεσίες στους αγωνιζομένους Έλληνες με τις πληροφορίες που τους διοχέτευε για τα σχέδια του Ιμπραήμ Πασά.
Giuseppe Maria Rossaroll Scorza (Napoli 1775- Ναύπλιο 1825)
Αναγκάστηκε λοιπόν ο Romey να εκπατρισθεί και να εγκαταλείψει τη Νάπολη μετά την επέμβαση των αυστριακών στρατευμάτων (24 Μαρτίου 1821).
Στις αρχές του 1824 ο Romey επιβιβάζεται στη Μασσαλία σε πλοίο που τον μεταφέρει στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου.
Στις 29 Ιουνίου 1824 είχε φτάσει στην Αίγυπτο το φιρμάνι του σουλτάνου, που διόριζε Πασά του Μοριά τον Ιμπραήμ Πασά, γιο του Μεχμέτ Αλή Πασά της Αιγύπτου.
Το φιρμάνι αυτό επιβεβαίωνε το προγενέστερο με ημερομηνία 16 Ιανουαρίου 1824, με το οποίο οσουλτάνος παραχωρούσε την Πελοπόννησο στον Ιμπραήμ. Με τα δυο αυτά φιρμάνια ο Μεχμέτ Αλή Πασάς εξάπλωνε την κυριαρχία του και στην Πελοπόννησο, μετά την προσάρτηση της Κύπρου και της Κρήτης.
Τον Ιούνιο του 1824 ο Romey μπαίνει στην υπηρεσία του Μεχμέτ Αλή Πασά, με μηνιαίο μισθό 2000 πιάστρα και με σιτηρέσιο αρχηγού Τάγματος.
Ο Μεχμέτ Αλή Πασάς του αναθέτει την αρχηγία του Μηχανικού στον εκστρατευτικό στρατό, που πυρετωδώς συγκροτούσε για να τον στείλει στην Πελοπόννησο, κάτω από τις διαταγές του Ιμπραήμ Πασά.
Ο Santorre di Santarosa του έστειλε τότε μια επιστολή και τον καλούσε να εγκαταλείψει άμεσα τους Αιγύπτιους και να έρθει να πολεμήσει δίπλα στους Έλληνες.
Πολλά στοιχεία για τη δράση του Romey στην υπηρεσία του Πασά της Αιγύπτου αντλούμε από τα αρχεία των Δυο Σικελιών, και ειδικότερα από τα διπλωματικά έγγραφα του Γενικού Προξένου του Βασιλείου στην Αλεξάνδρεια, Riccardo Fantozzi, που διηύθυνε το Προξενείο από το 1818 μέχρι το 1854. Ο Fantozzi ήταν πάντα ευπρόσδεκτος στην αυλή του Μεχμέτ Αλή Πασά. Πολλές φορές στα έγγραφα που έστελνε στη Νάπολη στο Υπουργείο Εξωτερικών κατέγραφε τις ιδιαίτερες συνομιλίες που είχε με τον Πασά.
Βλ. συγκεκριμένα ASNa, Affari Esteri, 2355, έγγραφο αρ. 300 προς τον Υπουργό Εξωτερικών de’ Medici, με ημερομηνία 10 Ιουλίου 1824· στο έγγραφο αυτό δίνει πολύτιμες πληροφορίες για τη σύνθεση της εκστρατευτικής στρατιάς του Ιμπραήμ, που θα αναλάβαινε την εξουδετέρωση των επαναστατών του Μοριά, για την στρατολογία, την εκπαίδευση, την ενδυμασία και τον μισθό των στρατιωτών, για τους αξιωματικούς και διοικητές των συνταγμάτων, για τους Ευρωπαίους μισθοφόρους που συμμετείχαν και για το Υγειονομικό Σώμα.
Ο Romey είχε καταφύγει στην αυλή του Μεχμέτ Αλή Πασά, ακολουθώντας το παράδειγμα άλλων παλαίμαχων αξιωματικών του Ναπολέοντα· αναζητούσε μια καλύτερη τύχη και πίστευε ότι στην Αίγυπτο θα είχε τη δυνατότητα να αποκατασταθεί επαγγελματικά, ώσπου να μπορέσει να επανέλθει στην πατρίδα του.
Βλ. Ιστορικόν Αρχείον Διον. Ρώμα, τομ. Α (1819-1825), Αθήνα 1901, σσ. 466, 488, 683.
Ακολούθησε λοιπόν τον Ιμπραήμ Πασά στην εκστρατεία της Πελοποννήσου και πήρε μέρος, με το όνομα Καλήλ Αγάς, σε πολλές πολεμικές επιχειρήσεις.
Βλ. Ed. DRIAULT, L’expédition de Crète et de Marée (1823-1828), Le Caire 1930.
Ωστόσο ο Romey δεν διέκοψε τις επαφές του με τους άλλους Ιταλούς πατριώτες που είχαν καταφύγει στην επαναστατημένη Ελλάδα, επικοινωνούσε με τους φιλελευθέρους που είχαν παραμείνει στη Νάπολη και στη Σικελία και συντόνιζε μαζί τους την πολιτική του δράση. Είχε προπάντων συχνή αλληλογραφία με τον Giuseppe Rossaroll, που είχε καταφύγει στην Ζάκυνθο μετά την παλινόρθωση των Βουρβώνων στο Βασίλειο των Δύο Σικελιών. Τον ενημέρωνε για τα πολεμικά σχέδια του Ιμπραήμ Πασά, για τους αξιωματικούς του επιτελείου του, για τους στρατιώτες που επάνδρωναν τα συντάγματα της εκστρατευτικής στρατιάς του, για τους μισθοφόρους Ευρωπαίους αξιωματικούς που είχαν στρατολογηθεί, για τους καταδότες και πληροφοριοδότες του Ιμπραήμ και τέλος για τις μεγάλες ανάγκες πολεμοφοδίων που είχε.
Βλ. Ιστορικόν Αρχείον Διον. Ρώμα, τομ. Α (1819-1825), Αθήνα 1901, επιστολές 177, 181, 199, 218, 228, 231, 242 και 270, τόμ Β Αθήνα 1906, επιστολές 124, 141, 144, 155, 158, 170, 171, 181, 305, 306, 330, 331, 334, 355 και 385.
Ο Rossaroll από την πλευρά του μεταβίβαζε αμέσως τις χρήσιμες πληροφορίες του Romey στην Επιτροπή Ζακύνθου και αυτή τις προωθούσε στην Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος.
Η Επιτροπή Ζακύνθου ιδρύθηκε το δεύτερο εξάμηνο του 1824 από τους Διον. Ρώμα, Κ. Δραγώνα και Π. Στεφάνου με σκοπό την οικονομική και πολεμική ενίσχυση του Αγώνα. Ο Ρώμας είχε διατελέσει γερουσιαστής την περίοδο της γαλλικής και αγγλικής κατοχής των Ιονίων Νήσων και ήταν μέλος της Φιλικής Εταιρείας από το 1819· ο Στεφάνου ήταν γιατρός, ενώ ο Δραγώνας, φιλικός και μασσόνος, διηύθυνε το Λοιμοκαθαρτήριο της Ζακύνθου, κέντρο διερχομένων Ελλήνων και Φιλελλήνων. Στο Λοιμοκαθαρτήριο της Ζακύνθου ο Δραγώνας συναντούσε και καθοδηγούσε όσους είχαν πρόθεση να περάσουν στην ηπειρωτική Ελλάδα. Η Επιτροπή Ζακύνθου φρόντιζε για την αποστολή τροφίμων και πολεμοφοδίων στα πολιορκούμενα από τους Τούρκους φρούρια (Ναβαρίνο και Μεσολόγγι), προστάτευε τα γυναικόπαιδα, μεριμνούσε για την εξαγορά και απελευθέρωση των αιχμαλώτων και στη συνέχεια για την εξαργύρωση των συναλλαγματικών του Ελληνικού Δημοσίου. Η Επιτροπή διατηρούσε κατασκοπευτικούς συνδέσμους στο στρατόπεδο του Ιμπραήμ και ένα σημαντικό δίκτυο πληροφοριών μαζί με τους φιλέλληνες αξιωματικούς που υπηρετούσαν στην στρατιά του Ιμπραήμ. Βλ. σχετικώς Ιστορικόν Αρχείον Διον. Ρώμα, τομ. Α (1819-1825), Αθήνα 1901, σσ. α΄-πη΄, τόμ Β Αθήνα 1906, σσ. ζ΄-κβ΄. Για την οικογένεια Ρώμα βλ. Euγ. RIZO-RANGABÉ, Livre d’or de la noblesse ionienne, τόμ 3ο, Ζάκυνθος 1925-1927, σσ. 213-231.
Χάρη στις πληροφορίες του Romey μερικά σχέδια του Ιμπραήμ απέτυχαν, άλλα αποκρούστηκαν εγκαίρως με επιτυχία, άλλα καθυστέρησαν κι άλλα αναχαιτίστηκαν με ηρωισμό από τους επαναστατημένους Έλληνες.
Η αλληλογραφία του Romey με τον Rossaroll και με τα μέλη της Επιτροπής Ζακύνθου στάθηκε ιδιαίτερα πολύτιμη για την αγωνιζόμενη Ελλάδα.
Βλ. Ιστορικόν Αρχείον Διον. Ρώμα, τομ. Α (1819-1825), Αθήνα 1901, σσ. 683-688, επιστολή 317 του Ρώμα προς τον Ιωάννη Ζαΐμη με ημερομηνία 16 Σεπτεμβρίου 1825.
Ο Romey στην αλληλογραφία του με την Επιτροπή, για να μη γίνεται αντιληπτός από το περιβάλλον του Ιμπραήμ, χρησιμοποιούσε για ψευδώνυμο το όνομα του τυραννοκτόνου Αριστογείτονα, υπαινίσσοντας έτσι την φιλελεύθερη ιδεολογία του.
Βλ. Κ. ΔΙΑΜΑΝΤΗ, Ημερολόγιον της πολιορκίας του Μεσολογγίου του Χρίστου Ζαχαριάδου, “Στερεοελλαδική Εστία”, 1 (1960), σσ. 12-21.
Αλλά και μετά τον πρόωρο θάνατο του φίλου του Rossaroll ο Romey συνέχισε να αλληλογραφεί με τα μέλη της Επιτροπής Ζακύνθου και να ενημερώνει έτσι την Προσωρινή Διοίκηση της Ελλάδος για τις προθέσεις του Ιμπραήμ.
Αναζήτησε τότε, διαμέσου της Επιτροπής, εργασία στα Επτάνησα, χωρίς όμως να το πετύχει κι έτσι παρέμεινε στην υπηρεσία του Ιμπραήμ. Εντούτοις δεν έπαψε να ενημερώνει την Επιτροπή.
Κατάφερε επίσης να εξαγοράσει πολλά γυναικόπαιδα, που είχαν αιχμαλωτιστεί από τα τουρκοαιγυπτιακά στρατεύματα και προορίζονταν για τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής και της Αιγύπτου.
Βλ. Ιστορικόν Αρχείον Διον. Ρώμα, τομ. Β (1826), Αθήνα 1906, σσ. 232, 508, 551, 552.
Μετά τη ναυμαχία του Ναβαρίνου, στην οποία ήταν αυτόπτης μάρτυρας, ο Romey πήγε αμέσως στη Μεθώνη, όπου έγραψε σε λίγες μέρες την Έκθεσή του (Relazione della battaglia navale di Navarino, combattuta li 20 del mese di Ottobre 1827 fra le Armate Anglo-Franco-Russa e Turco-Egiziana e delle cause che la provocarono), βασισμένος στις σημειώσεις που είχε κρατήσει επιτόπου.
Με την υπογραφή, στις 9 Σεπτεμβρίου 1828, της συνθήκης για την αποχώρηση των τουρκοαιγυπτιακών στρατευμάτων του Ιμπραήμ από το Μοριά, αξιωματικοί των συμμαχικών Δυνάμεων ανέλαβαν την επιτήρηση της εκκένωσης για να παρεμποδίσουν την απαγωγή Ελλήνων αιχμαλώτων.
Ο Romey, στις 10 Ιουνίου 1828, λίγους μήνες πριν την οριστική εκκένωση του Μοριά, πήγε στη Ζάκυνθο, όπου πέρασε από καραντίνα στο Λοιμοκαθαρτήριο που διηύθυνε ο Κωνσταντίνος Δραγώνας. Εκεί επανέλαβε τις προσπάθειές του για ανεύρεση εργασίας στα Επτάνησα, σκοπεύοντας να παραιτηθεί από τη θέση του, μια και οι σχέσεις του με τον Ιμπραήμ είχαν αρχίσει να παίρνουν άσχημη τροπή.
Αλλά και πάλι δεν τα κατάφερε κι έτσι αναγκάστηκε να ακολουθήσει τον Ιμπραήμ στην Αίγυπτο, παρά τις τεταμένες πλέον σχέσεις τους.
Στις 29 Οκτωβρίου 1831 ο Romey ήλθε σε ανοικτή ρήξη με τον Ιμπραήμ, που τον απέλυσε γιατί αρνήθηκε να τεθεί, με μηνιαίο μισθό 1333 πιάστρα, κάτω από τις διαταγές του Κασσίμ Αγά, στην προγραμματισμένη εκστρατεία στη Συρία. Σε μια επιστολή του προς τον πρόξενο των Δύο Σικελιών στην Αλεξάνδρεια, Fantozzi, ο Romey εξήγησε τον αληθινό λόγο για τον οποίο τον απέλυσε ο Ιμπραήμ.
Βλ. ASNa, Affari Esteri, 2364.
Ο Romey άρχισε τότε να δίνει ιδιαίτερα μαθήματα και να διδάσκει σε σχολείο για να εξασφαλίσει τον επιούσιο. Παράλληλα παρακάλεσε τον Fantozzi να μεσολαβήσει για την επαναπρόσληψή του. Τελικά ο Ιμπραήμ ενέδωσε στις πιέσεις του Fantozzi και επανέφερε, τον Ιανουάριο του 1832, στην ενεργό υπηρεσία τον Romey.
Ο Ιμπραήμ του ανέθεσε αμέσως τη διεύθυνση της πολιορκίας της Άκρης και ο υπουργός του Μεχμέτ Αλή Πασά Boghos Joussouff Bey του υποσχέθηκε σημαντικό επιμίσθιο αν κατάφερνε να εκπορθήσει την Άκρη. Πράγματι η ΄Ακρη κυριεύθηκε στις 27 Μαΐου 1832, αλλά ο υπουργός αθέτησε την υπόσχεση που του είχε δώσει και ο Romey έμεινε με αδειανά χέρια.
Βλ. “Journal de Smyrne”, φύλλο 280 (2 Σεπτεμβρίου 1837): “Mehémet-Ali chargea, pour m’engager à prendre sul moi la haute direction du siège d’Acre, l’arménien Boghos bey, le fourbe, le plus adroit, l’hypocrite le plus consommé de l’Egypte… ce vile sejan de la cour du satrape, me prodigua les offres les plus séduisantes au nom de son maître… Dès que Acre fut à vous, vous changeâtes tout à coup, dès ce moment, il ne fut plus questione ni de riches appointements, ni de la gratification de 100 mille piastres; vous aviez atteint votre but; je ne vous parus plus nécessaire”.
Tον Φεβρουάριο του 1834 ο Romey, ενώ ασχολούνταν με την εκπαίδευση των σκαπανέων, παρουσίασε στον Ιμπραήμ τα σχέδια για την ανοικοδόμηση και βελτίωση των οχυρωματικών έργων της Άκρης.
Στα 1835 τον βρίσκουμε στην Αλεξάνδρεια μαζί με την 25ετή Κατερίνα Στάθαινα από τα Φιλιατρά, που την είχε εξαγοράσει, το 1826, μαζί με την μητέρα της. Ο Ιμπραήμ του είχε αναθέσει εκείνη τη χρονιά τη διεύθυνση των οχυρωματικών έργων της πόλεως.
Το 1836 ο Romey αντιμετώπισε δικαστική δίωξη για δυσφήμηση και συκοφαντία, που του είχε προκαλέσει πολλά προβλήματα.
Βλ. Ιστορικόν Αρχείον Διον. Ρώμα, τομ. Β (1826), Αθήνα 1906, σσ. 508, 552. Η συμβία του Romey Κατερίνα Στάθαινα ήταν “donna affatto senza alcuna educazione, intrigante all’eccesso, e che molto bene con esso si conferisce andando d’accordo”, όπως έγραφε ο Fantozzi σε ένα έγραφό του· βλ. ASNa, Affari Esteri, 2364, όπου όλα τα έγγραφα της δίκης.
Το κλίμα της Αιγύπτου είχε αρχίσει να γίνεται ανυπόφορο για τον Romey. Οι αθετημένες υποσχέσεις, οι ταπεινώσεις, οι δίκες και οι συγκρούσεις τον είχαν εξουθενώσει· ο μισθός του, μετά τόσα χρόνια υπηρεσίας, παρέμενε σε εξευτελιστικά επίπεδα, η δε δικαστική δίωξη και τα πολλά δυσάρεστα επακόλουθά της τον είχαν καταβάλει και ταπεινώσει απέναντι στον ευρωπαϊκό πληθυσμό της Αλεξάνδρειας. Η επούλωση των πληγών φαινόταν πια ανέφικτη για την προχωρημένη ηλικία του. Και το ποτήρι σε λίγο ξεχείλισε.
Ο Ιμπραήμ τον απέλυσε οριστικά το 1837 με την δικαιολογία ότι καθυστερούσε την περάτωση των οχυρωματικών έργων που του είχε αναθέσει και αμελούσε ταυτόχρονα τη θεωρητική και πρακτική εκπαίδευση των σκαπανέων του 2ου τάγματος.
Βλ. “Journal de Smyrne”, φύλλο 280 (2 Σεπτεμβρίου 1837).
Ο Romey δεν βάσταξε το νέο αυτό εξευτελισμό και δημοσίευσε σε εφημερίδα της Σμύρνης ένα γράμμα του με αποδέκτη τον Ιμπραήμ, όπου εξέθετε πώς είχαν τα πράγματα και για ποιό λόγο καθυστερούσαν τα έργα.
Στο γράμμα αυτό αποδίδει τέλεια άγνοια στον Ιμπραήμ σχετικά με τον τρόπο κατασκευής των οχυρωματικών έργων.
Βλ. “Journal de Smyrne”, φύλλο 280 (2 Σεπτεμβρίου 1837).
Ο Romey χρησιμοποιεί με αριστοτεχνικό τρόπο την ειρωνεία και τη σάτιρα και εκμηδενίζει κυριολεκτικά τον Ιμπράημ με το λίβελλο αυτό· στην αρχή του γράμματος παραθέτει το εξής χωρίο του προφήτη Ναούμ: Ostendam gentibus nuditatem tuam.
Στο ίδιο γράμμα υποσχόταν στον Ιμπραήμ ότι θα δημοσίευε τα απομνημονεύματά του από την πολιορκία του Μεσολογγίου, την εκστρατεία του Μοριά, την πολιορκία της Άκρης καθώς και την απόρρητη έκθεση που είχε συντάξει το 1830 με θέμα την άμυνα της Αιγύπτου και τη σύνθεση του αιγυπτιακού στρατού.
Μετά την απόλυσή του ο Romey επέστρεψε πλέον στο Παλέρμο. To 1840 σχεδίασε το λιμάνι της Μazzara στη Σικελία και το 1843 υπέβαλε μια αίτηση (supplica) στον βασιλιά των Δύο Σικελιών για επανένταξη στη στρατιωτική υπηρεσία: “Se lice ad un uomo, vittima da alcun tempo d’impensate sventure, di sperare nella bontà e nella clemenza dello Augusto suo Sovrano, può a buon diritto il supplicante Giovanni Romey da Palermo, altra volta Tenente Colonnello nel Vostro Real Corpo del Genio, lusingarsi di vedere graziosamente accolta dalla Maestà Vostra la domanda, che osa farvi, della di lui riammissione nel reale militare Vostro servizio, non già nel Corpo del Genio, ove gl’interessi di taluni ledere potrebbe ma in quello essere locato, nel quale la Maestà vostra giudicherà poter essere i di lui servigi di qualche utilità”.
Βλ. ASNa, Archivio Borbone, 899.
Στην αίτησή του γράφει ότι, αν γινει δεκτή η επαναφορά του στο στράτευμα, τότε θα του είναι πιο εύκολο να ασχοληθεί με την εξιστόρηση της εκστρατείας του Ιμπραήμ στην Πελοπόννησο, που ήδη είχε αρχίσει να γράφει.
Συνημμένα στην αίτησή του παραθέτει τα απομνημονεύματά του της ναυμαχίας του Ναβαρίνου, της πολιορκίας της Άκρης, της πολιορκίας του Μεσολογγίου και τα σχέδια του λιμανιού της Μazzara. Στην αίτηση αυτή δηλώνει επίσης ότι ήταν αυτόπτης μάρτυρας της συγκρούσεως των στόλων στο Ναβαρίνο και αυτό μας ενδιαφέρει ιδιαίτερα για την αξιολόγηση των απομνημονευμάτων του.
Εξάλλου στην αρχή της Relazione della battaglia navale di Navarino ο απομνημονευματογράφος Romey γράφει επιγραμματικά Quod vidimus testamur για να πείσει τον αναγνώστη ότι πρέπει να δώσει μεγάλη προσοχή στο κείμενο, γιατί είναι τα απομνημονεύματα ενός αξιόπιστου μάρτυρα της πολεμικής σύρραξης.
Ο Romey όσες φορές δεν έχει ακριβή γνώση και αντίληψη των γεγονότων το δηλώνει ρητά (βλ. σσ. 15-16 της Relazione): mal potrebbesi dare una esatta descrizione di questa sanguinosa battaglia navale· και εξηγεί τον λόγο: perché è stata combattuta all’ancora ed a brucia camicia da tutti i bastimenti… e perché niuno da terra né da mare giudicarne poteva tutte le circostanze, né gli accidenti, non già i movimenti seguirne, poiché non fuvvene alcuno. Durante siffatta battaglia, la densità del fumo non faceva discernere il proprio pericolo, e lo immenso frastuono cagionato da’ frequenti spari di tante numerose artiglierie e dalle esplosioni delle polveri di alcune navi saltate in aria toglieva quasi l’uso della ragione ed il senso dell’udito… Il fumo provegnente da continuati spari di tanti cannoni, dallo abbrucciamento delle polveri delle sette navi saltate, e dalle arsioni di queste ingombrava siffattamente l’atmosfera del porto di Navarino, che impediva la visione degli oggetti a quattro piedi di distanza, anche a bordo di uno stesso bastimento. La aura di vento di Sud Sud Est che spirava era tanto debole, che non che dissiparlo, non poteva diradarlo, dal che di leggieri si comprenderà che furono indiscernibili gli accidenti tutti della battaglia.
Το κείμενο αυτό του Romey για τη ναυμαχία του Ναβαρίνου παρουσιάζει εξαιρετική σπουδαιότητα. Είναι η μοναδική μαρτυρία ενός μισθοφόρου αξιωματικού του Ιμπραήμ, ο οποίος έτρεφε φιλικά αισθήματα για την Ελλάδα και εχθρικά προς τον εργοδότη του.
Άνθρωπος μορφωμένος και κατηρτισμένος, μυημένος στα μυστικά του αφηγηματικού λόγου, ο Romey δεν έδωσε έντονη υποκειμενική χροιά στην Έκθεσή του· δεν επεδίωξε την αυτοπροβολή και η προσωπική του δράση χάθηκε μέσα στα γεγονότα που εξιστορούσε· ο υποκειμενικός παράγοντας διαφαίνεται μόνο όταν εκμηδενίζει και καταδικάζει τη στάση του Ιμπραήμ.
Η Έκθεσή του περιορίζεται σε είκοσι επιμελημένες σελίδες, ιδιοχείρως γραμμένες με ημερομηνία 26 Οκτωβρίου 1827.
Η δομή του κειμένου ακολουθεί τα πρότυπα της απομνημονευματογραφίας. Ο Romey καταγράφει τα συμβάντα, διαρθρωμένα σε διαδοχικά, χρονικώς και λογικώς, επίπεδα. Προτάσσει τα αίτια και τις αφορμές της συγκρούσεως, καταγράφει τα διαβήματα και τις κινήσεις των τριων συμμαχικών στόλων, απαριθμεί τις αντιπαρατεταγμένες δυνάμεις, περιγράφει την σύγκρουση, παραθέτει τον αριθμό των θυμάτων και τέλος συνάπτει στο κείμενο ένα κατά προσέγγιση σχεδιάγραμμα της ναυμαχίας μαζί με επεξηγηματικό υπόμνημα (Schizzo approssimativo della piazza e del porto di Navarino e della posizione delle Armate Alleate).
Το ζήτημα της ημερομηνίας της σύνταξης των απομνημονευμάτων του είναι σημαντικό για μια κριτική εκτίμηση του κειμένου που μας άφησε ο Romey. Ίσως μας έδωσε μια παραπλανητική χρονολόγηση. Είναι απίθανο νε είχε τόση ευχέρεια και άνεση χρόνου ώστε να καταφέρει να τα συντάξει μέσα σε έξι μέρες.
Η ταξινόμηση της ύλης είναι επιμελημένη, λείπει η ζωντάνια, και το ασύνδετο και η χρονική απόσταση της τελικής καταγραφής είναι ολοφάνερη.
Ο Romey πρέπει να επεξεργάστηκε το κείμενο πριν το υποβάλει στα 1843· οπωσδήποτε είχε κρατήσει σημειώσεις, τις οποίες εκμεταλλεύτηκε ταυτόχρονα με άλλες πηγές και κείμενα που είχε στην διάθεσή του, όπως π.χ. το κείμενο της τριμερούς συνθήκης του Λονδίνου.
Όλο αυτό το υλικό το μετέτρεψε σε αφηγηματικό, προσθέτοντας πιθανότατα και στοιχεία που άντλησε κατευθείαν από τη μνήμη του.
Ο εβδομηντάρης πιά Romey, παρουσιάζοντας στον βασιλιά των Δυο Σικελιών τα διάφορα απομνημονεύματά του από την πολυτάραχη και περιπετειώδη ζωή του, αναζητούσε κάποια ιστορική δικαίωση και καταξίωση, φανερά απογοητευμένος από την τυχοδιωκτική τροπή που είχε πάρει η ζωή του μακριά από την πατρίδα του. Ζητούσε συμπαράσταση, κατανόηση και επαγγελματική αποκατάσταση.
Εκτός αυτού πρέπει να δούμε τα γραπτά του και σαν μια προσωπική απάντηση στους εξευτελισμούς που υπέστη στα χρόνια της υπηρεσίας του στην στρατιά του Ιμπραήμ.
Ο Romey σκοτώθηκε πολεμώντας, στα 75 του χρόνια, στη Μεσσήνα, το 1848.
Βλ. τον επικήδειο λόγο στην εκκλησία του S. Agostino, Achille CASTAGNOLI, Elogio funebre di Giovanni Romey colonnello del genio, Messina aprile 1848. Castagnoli pronunciò a Messina l'elogio funebre del colonnello Romey ucciso dai colpi dell'artiglieria borbonica della cittadella (Orazione funebre di A. Castagnoli per il col. Romey, volantino a stampa cons. a Palermo, Bibl. della Deput. di st. patria, n. 2665).). Βλ. επίσης Fr. GAMBINI, Elogio funebre del colonnello Giovanni Romey, recitato per Francesco Gambini, cappellano della Guardia Nazionale di Trapani, anno primo della Sicula Rigenerazione.
Copyright Γιάννης Κορίνθιος
Έκθεση ¨ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ, ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ¨ (Νάπολη / Αθήνα, Μάρτιος 2021). Mostra "RISORGIMENTO GRECO, DIASPORA E FILELLENISMO" (Napoli / Atene, Marzo 2021).
KΟΙΝΗ ΑΝΑΚΟΙΝΩΣΗ
Νάπολη/Αθήνα 15.1.2020
Το Κρατικό Αρχείο της Νάπολης στην Ιταλία και τα Γενικά Αρχεία του Κράτους της Ελλάδος, ενόψει της μεγάλης επετείου του 2021, θα συνδιοργανώσουν την Έκθεση ¨ΕΙΚΟΣΙΕΝΑ, ΟΜΟΓΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΦΙΛΕΛΛΗΝΙΣΜΟΣ¨με ανέκδοτα αρχειακά έγγραφα που φωτίζουν άγνωστες πτυχές της εθνικής Παλιγγενεσίας και της ιστορίας της Ευρώπης.
Candida Carrino
ARCHIVIO DI STATO DI NAPOLI (ITALIA)
Αμαλία Παππά
GENERAL STATE ARCHIVES OF GREECE
COMUNICATO CONGIUNTONapoli-Atene, 15.1.2020
Si comunica che l'Archivio di Stato di Napoli in Italia e gli Archivi Generali della Grecia, in occasione del Bicentenario del Risorgimento Greco (1821-2021), hanno deciso di organizzare la mostra"RISORGIMENTO GRECO, DIASPORA E FILELLENISMO"con documenti conservati presso gli stessi che illustrano pagine importantissime per la storia del risorgimento della Grecia e dell’Europa.
Amalia Pappa
GENERAL STATE ARCHIVES OF GREECE
Candida Carrino
ARCHIVIO DI STATO DI NAPOLI (ITALIA)
