1821-2021
200 χρόνια από την Επανάσταση του 1821
Το Εικοσιένα υπήρξε ένα κομβικό σημείο στην ιστορία του διαχρονικού Ελληνισμού αλλά και της ιστορίας της σύγχρονης Ευρώπης.
Η επέτειος των 200 χρόνων από την Επανάσταση του 1821 προσφέρει μία ευκαιρία αναστοχασμού για το παρόν και κυρίως για το μέλλον της χώρας μας.
Ο ΚΕΛΛΙΑΝΟΣ φιλοξενεί μια νέα προσέγγιση του Εικοσιένα και ένα ψηφιακό αρχείο ανοιχτό και προσβάσιμο σε όλους.
Η δημοσίευση αυτή σε συνέχειες του Γιάννη Κορίνθιου βασίζεται σε ανεκμετάλλευτα αρχεία και τεκμήρια που παρατίθενται ψηφιακά για πρώτη φορά στον ιστότοπο ΚΕΛΛΙΑΝΟΣ, προκειμένου να εμπλουτιστεί και διευρυνθεί η ιστορική έρευνα και ο επιστημονικά δημόσιος λόγος για το 1821 ενόψει της μεγάλης επετείου του 2021.
Α Το Βασίλειο των Δύο Σικελιών και οι Μεγάλες Δυνάμεις (1820-1830)
https://kellianos.blogspot.com/2019/03/18211830-2021.html
Β Οι κυβερνήσεις του Βασιλείου των Δύο Σικελιών (1821-1830)
Γ Η κυβέρνηση του Luigi de’ Medici di Ottajano (1822-1830)
https://kellianos.blogspot.com/2019/04/18211830-2021_29.html
Δ Οι κυβερνήσεις του Βασιλείου των Δυο Σικελιών και η Ελληνική Προσωρινή Διοίκηση
Ε Το Βασίλειο των Δύο Σικελιών και η Πύλη
ΣΤ Η υποψηφιότητα του Βουρβώνου πρίγκιπα Καρόλου της Κάπουας
Ζ Η διασπορική παροικία της Νάπολης
H Οι προξενικές αρχές των Δύο Σικελιών στην Ανατολική Μεσόγειο
Θ Η ναπολετάνικη διπλωματία έναντι του ελληνικού ζητήματος
https://kellianos.blogspot.com/2019/12/18211830-m-2021.html
Ι
Μυστικός πράκτορας της Νάπολης στην Ελλάδα (1828-1830)
Στο Κρατικό Αρχείο της Νάπολης (Archivio di Stato di Napoli) φυλάγονται πολλά έγγραφα αναφερόμενα στην Ελληνική Εθνεγερσία.
Η αναδίφηση, μελέτη, ταξινόμηση και έκδοση του ανεκμετάλλευτου αυτού και πολύτιμου αρχειακού υλικού αποτελεί φυσικά το ενδιάμεσο στάδιο της ιστοριογραφικής έρευνας. Οι αρχειακές μαρτυρίες είναι βέβαια απαραίτητες, γιατί βοηθούν στη συναγωγή συνθετικών πορισμάτων. Εννοείται ωστόσο ότι η αξιολόγησή τους είναι ζήτημα ερμηνείας και ότι κάθε αρχειακό υλικό υπόκειται στους κανόνες κριτικής των πηγών.
Το 1985 είχα ανακοινώσει στο Τρίτο Διεθνές Συνέδριο Πελοποννησιακών Σπουδών (Καλαμάτα, 8-15 Σεπτεμβρίου 1985) ότι είχα εντοπίσει στο Archivio di Stato di Napoli 38 κρυπτογραφημένες αναφορές ενός μυστικού πράκτορα της Νάπολης, που έδρασε στην Ελλάδα στα χρόνια 1828-1831. Η ανακοίνωση αυτή δημοσιεύτηκε στα Πρακτικά του Συνεδρίου το 1987-1988.
Βλ. Γιάννη ΚΟΡΙΝΘΙΟΥ, Τα ευρωπαϊκά επαναστατικά κομιτάτα κατά την Καποδιστριακή περίοδο, ΠΡΑΚΤΙΚΑ Τρίτου Διεθνούς Συνεδρίου Πελοποννησιακών Σπουδών, Αθήνα 1987-1988, σσ. 365-385.
Οι αναφορές αυτές προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες για τη δράση μυστικών εταιρειών και διαφόρων πατριωτικών και επαναστατικών κομιτάτων και αποκαλύπτουν άγνωστες πτυχές στους ερευνητές της Καποδιστριακής περιόδου.
Βλ. ASN, Polizia, Ministero I, 4576 και 4608. Πρβλ. επίσης για την ύπαρξη μυστικών εταιρειών στην επαναστατημένη Ελλάδα Ν. ΣΠΗΛΙΑΔΗ, Απομνημονεύματα Ελληνικής Επαναστάσεως, τ. 1, Αθήνα 1851, σσ. 570-571· Γενναίου ΚΟΛΟΚΟΤΡΩΝΗ, Απομνημονεύματα, έκδ. Τσουκαλά, Αθήνα 1956, σ. 96· ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗ, Απομνημονεύματα, εισαγωγή Σπ. Ι. Ασδραχά, έδκ. Μέλισσας, Αθήνα, σσ. 307-308.
Πολύ λίγα βιογραφικά στοιχεία του κατασκόπου μας είναι γνωστά. Μάλλον καταγόταν από την Σικελία. Το όνομά του ήταν Felice Piccotti και υπέγραφε ως Cavaliere Don Felice di Resignano. Η οικογένειά του είχε παραμείνει στη Νάπολη κατά τη διάρκεια της αποστολής του στην Ελλάδα.
Οι Resignano ή Risignano ήταν μια παλιά αριστοκρατική οικογένεια του Παλέρμου.
Στην Ελλάδα ο Piccotti ασχολούνταν ταυτόχρονα με προσοδοφόρες κερδοσκοπικές επιχειρήσεις, που του εξασφάλιζαν μιαν άνετη ζωή; πρέπει να ήταν μέσης ηλικίας στα χρόνια 1828-1831. Γυναίκα του ήταν η Contessa Donna Angela Piccotti. Ωστόσο ήταν γνωστή η αδυναμία του στο ωραίο φύλο:”egli è facile ad incappare ne’ lacci di qualche Frine, ed alla sua mania pel bel sesso egli deve tutta la sua rovina. Io mi ero immaginato che col crescere degli anni fosse spento in lui questo bollore, ma confesso di essermi ingannato”, έγραφε προϊστάμενός του στο Υπουργείο Αστυνομίας.
Βλ. ASN, Polizia, Ministero I, 4576, όπου αχρονολόγητη επιστολή του Pietro Vial προς τον διευθυντή του υπουργείου Αστυνομίας.
Ο Piccotti παρέμεινε στην Ελλάδα από τον Μάιο του 1828 μέχρι τις αρχές του 1831. Με βάση τις υπάρχουσες αναφορές του είναι εύκολο να εντοπισθούν οι μετακινήσεις του.
Από τον Μάιο μέχρι τον Οκτώβριο του 1828 έδρασε στην Κέρκυρα. Τον Δεκέμβριο του 1828 πέρασε από την Ζάκυνθο. Από τον Φεβρουάριο μέχρι τις αρχές Ιουνίου του 1829 παρέμεινε στην Πάτρα, από όπου απουσίασε για λίγο, λόγω ταξιδιού που έκανε στην Αίγινα και στη Ναύπακτο. Καθ΄όλο τον μήνα Ιούνιο του 1829 έκανε συχές μετακινήσεις μεταξύ Άργους, Ναυπλίου και Αίγινας. Τον Ιούλιο του 1829 εγκαταστάθηκε στο Άργος, όπου παρέμεινε μέχρι τον Νοέμβριο. Στη συνέχεια χάνονται τα ίχνη του για έναν περίπου χρόνο. Επανεμφανίζεται τον Δεκέμβριο του 1830 στο Άργος και στις αρχές του 1831 επιστρέφει, μέσω Μάλτας, στη Νάπολη.
Ο μισθός του Piccotti ανερχόταν σε 60 δουκάτα μηνιαίως· το υπουργείο επιχορηγούσε ταυτόχρονα την οικογένειά του στη Νάπολη και κάλυπτε τις εκάστοτε έκτακτες δαπάνες του.
Οι συχνές μετακινήσεις του, κατά το πρώτο εξάμηνο του 1829, οφείλονταν σε συμμετοχές του σε συνελεύσεις εταίρων των μυστικών εταιρειών και συγκεκριμένα των λεγόμενων Αναγεννητών.
Τον Μάρτιο του 1829, ο Piccotti συμμετείχε στην Πάτρα σε μια αποχαιρετιστήρια συγκέντρωση Γάλλων Αναγεννητών. Ακολούθως πέρασε από το Ναβαρίνο, την Μεθώνη και την Κορώνη και από εκεί επέστρεψε στην Αίγινα για να προλάβει τις εργασίες της επικείμενης Ελληνικής Εθνοσυνέλευσης.
Ο Piccotti έστειλε, από όσα έγγραφά του εντόπισα στο Αρχείο, 14 αναφορές από την Πάτρα, 11 από το Άργος, 8 από την Κέρκυρα, 2 από την Αίγινα, 1 από την Ζάκυνθο, 1 από την Ναύπακτο και 1 από το Ναύπλιο.
Οι αναφορές του έφταναν στην Νάπολη, μέσω Ζακύνθου και Otranto. Συχνά τις έστελνε στη σύζυγό του και τότε συνήθιζε να γράφει στην πρώτη σελίδα κανονικά και από την δεύτερη χρησιμοποιούσε κώδικα.
Υπεύθυνος της αποκρυπτογραφήσεως ήταν ο στρατηγός Pietro Vial, υποδιοικητής της χωροφυλακής των Δύο Σικελιών. Άλλες φορές έστελνε τις αναφορές του κατευθείαν στον προιστάμενο διευθυντή του στο υπουργείο, Carlo Lainij.
Το υπουργείο Αστυνομίας αλληλογραφούσε μαζί του μέσω του Κερκυραίου δικηγόρου Ανδρέα Καλογερά, του Γάλλου εμπόρου Jean Loque στη Ζάκυνθο και του Simone Teresio στη Ζάκυνθο.
Από τον Δεκέμβριο του 1828 μέχρι τον Μάιο του 1829, το υπουργείο έστειλε στον Piccotti 8 έγγραφα με τις παρακάτω ημερομηνίες: 6 Δεκεμβρίου, 20 Δεκεμβρίου, 8 Ιανουαρίου, 28 Ιανουαρίου, 21 Φεβρουαρίου, 20 Απριλίου, 9 Μαΐου και 16 Μαΐου.
Βλ. ASN, Polizia, Ministero I, 4608, όπου ανυπόγραφο έγγραφο του υπουργείου, με ημερομηνία 16 Μαΐου 1829.
Οπωσδήποτε η επικοινωνία του υπουργείου με τον πράκτορά του δεν πρέπει να ήταν τόσο περιορισμένη. Δυστυχώς πολλά έγγραφα χάθηκαν κατά την διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου πολέμου. Οι αεροπορικοί βομβαρδισμοί των Αμερικάνων προκάλεσαν ζημιές ανυπολόγιστης αξίας σε πολλά αρχεία και βιβλιοθήκες της Νάπολης και της Νότιας Ιταλίας.
Αναφέρομαι ενδεικτικά στους φακέλους της Casa Reale Amministrativa, 1361 (lettere del Ministro di Polizia, 1829-1830) και 1664. Αποκορύφωμα αυτής της πολεμικής παραφροσύνης ήταν και ο βομβαρδισμός της μονής στο Montecassino.
Η απώλεια του αρχειακού αυτού υλικού καλύπτεται, εν μέρει τουλάχιστον, από ορισμένες προγενέστερες εκδόσεις ερευνητών του Αρχείου.
Βλ. Ruggero MOSCATI, La questione greca e il governo napoletano, “Rassegna storica del Risorgimento”, Roma 1933.
Σκοπός της αποστολής του Piccotti στην Ελλάδα ήταν η παρακολούθηση των Ναπολιτάνων φιλελευθέρων που είχαν καταφύγει εκεί μετά την καταστολή του κοινοβουλευτικού εννεάμηνου του 1820-1821 και είχαν δραστηριοποιηθεί σε διάφορες μυστικές οργανώσεις.
Ο κατάσκοπος της Νάπολης είχε καταφέρει να παρεισφρήσει σε πολλές μυστικές εταιρείες και κυρίως στο αναγεννητικό κομιτάτο (comitato rigeneratore) της Κέρκυρας, διαμέσου του οποίου επεχείρησε ματαίως να έλθει σε επαφή και με τα ανώτατα ανεγεννητικά κομιτάτα (comitati supremi) του Λονδίνου, των Βρυξελλών και του Παρισιού.
O Piccotti δεν μπόρεσε επίσης, ενόσω διέμενε στην Κέρκυρα, να γίνει δεκτός ούτε στο μυστικό κομιτάτο των λεγόμενων διαφωτισμένων (illuminati).
H εταιρεία των διαφωτισμένων είχε ιδρυθεί στην Βαυαρία το 1776, απ΄όπου εξαπλώθηκε γρήγορα σε όλη την Γερμανία, την κεντρική Ευρώπη και την Ιταλία. Η εταιρεία αυτή είχε στόχο να διαδώσει πρωτίστως τις αρχές του διαφωτισμού. Σε αυτήν οφείλεται η ρίζωση των ιδεών του διαφωτισμού σε όλες σχεδόν τις μυστικές εταιρείες. Πρβλ. Κ. ΠΟΡΦΥΡΗ, Ο Ανδρέας Κάλβος Καρμπονάρος, Αθήνα 1975, σσ. 13-24.
Οι σχέσεις του Piccotti με τον γενικό πρόξενο των Δύο Σικελιών στην Κέρκυρα, marchese Vincenzo Salvo, καθώς επίσης και με τον Άγγλο Αρμοστή των Ιονίων, Φρειδερίκο Adam, ήταν άκρως εχθρικές.
O Σικελός marchese Vincenzo Salvo είχε υπηρετήσει πρωτύτερα στις προξενικές αρχές των Δύο Σικελιών στο Λονδίνο. Παράλληλα ήταν εξέχων συγγραφέας. Είχε δημοσιεύσει: Viaggio del 1806, dall’Italia sino all’Inghilterra, passando per la Germania, la Polonia, compresovi il ragguaglio della fuga di madama Spencer-Smith dalla prigionia dei Francesi (1807), Mon Porte-feuille, ou papiers détachés sur des sujets politiques et litteraires (Paris 1834), Mon Balcon à Santa Lucia (1837 περίπου) και Comment j’ai passe le mardi gras. Πρβλ. F. FERRARA, Fra i Borboni e i Savoia. La missione segreta del marchese Salvo in Piemonte ... 1831-1832, Napoli 1971; R. DE CESARE, Un corrispondente Siciliano di Balzac: il marchese Vincenzo Salvo, "Aevum", 1994, 3, σσ. 699-712.
Ο Άγγλος Αρμοστής υποπτευόταν τον Piccotti ως πράκτορα της Ρωσίας ή ως κατάσκοπο της κυβέρνησης της Νάπολης.
O Adam διετέλεσε Αρμοστής των Επτανήσων από το 1824 μέχρι το 1832. Ο Piccotti τον θεωρούσε επιτήδειο ταραχοποιό και επίφοβο γείτονα για την ασφάλεια των Δύο Σικελιών. Είχε πληροφορηθεί ότι ο Άγγλος Αρμοστής υπεδείκνυε στους Τούρκους της Ηπείρου να παραδοθούν σε μια από τις Μεγάλες Δυνάμεις και ότι η Αγγλία επεδίωκε έτσι να δημιουργήσει προγεφυρώματα στην Ήπειρο και στην Αλβανία.
Στην Κέρκυρα ο Piccotti είχε γνωρίσει τον Αυγουστίνο Καποδίστρια και είχε λάβει οδηγίες από τη Νάπολη να εντείνει τις επαφές μαζί του, για να ενημερώνεται για τις εξελίξεις στην Ελλάδα. Πράγματι ο Piccotti είχε καταφέρει να αποκτήσει την εμπιστοσύνη των αναγεννητών, χάρη στην υποστήριξη των αδελφών Καποδίστρια, καθώς και άλλων διακεκριμένων εταίρων του μεγάλου κομιτάτου της Αίγινας.
Βλ. αναφορά του από τη Πάτρα με ημερομηνία 30 Μαρτίου 1829 στο ASN, Polizia, Ministero I, 4608.
Eπίσης, κατά την διάρκεια της παραμονής του στην Πελοπόννησο, γνώρισε πολλούς ξένους εθελοντές, παρατηρητές, περιηγητές και στρατιωτικούς που δρούσαν εκεί, τον R. Church, τον Dentzel, τον Almeida, τον Pisa και τον Raybaud, εκδότη της γαλλικής εφημερίδας Courrier d’Orient, που εκδιδόταν στην Πάτρα μέχρι τον Μάιο του 1829.
Παράλληλα ο κατάσκοπος της Νάπολης συνήθιζε να ενημερώνει την κυβέρνηση για τις ενέργειες και τους πολιτικούς χειρισμούς του πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδος, Ιωάννη Καποδίστρια, για τις διάφορες πολεμικές επιχειρήσεις του γαλλικού εκστρατευτικού στρατού στην Πελοπόννησο και για τις πολιτικές επιδιώξεις των ξένων στην Ελλάδα.
Συχνά οι αναφορές του έφερναν σε αμηχανία την κυβέρνηση της Νάπολης, που δεν ήθελε να έχει καμμιά ανάμιξη στο ελληνικό ζήτημα, για να μην συγκρουστεί με τα συμφέροντα των Δυνάμεων και ιδιαίτερα της Αυστρίας.
Ο Piccotti φιλοδοξούσε να καταλάβει τη θέση του μελλοντικού γενικού προξένου των Δύο Σικελιών στο νεοσύστατο ελληνικό κράτος.
Πρότασή του να υποβληθεί μια βουρβωνική υποψηφιότητα για τον ελληνικό θρόνο δεν βρήκε ευνοϊκή απήχηση στους διπλωματικούς κύκλους της κυβέρνησης.
Παρόμοια πρόταση είχε υποβάλει στις αρχές του 1829 και ο έκτακτος διπλωματικός απεσταλμένος των Δύο Σικελιών στο Λονδίνο πρέσβυς Guglielmo Costantino Ludolf. Βλ. σχετικό έγγραφο στο ASN, Casa Reale, 1484. Πρβλ. επίσης Ruggero MOSCATI, La questione greca e il governo napoletano, “Rassegna storica del Risorgimento”, Roma 1933, σσ. 30-36. Του ιδίου, La candidatura del principe Carlo di Borbone al trono greco, “Movimento Letterario”, Μάιος-Σεπτέμβριος 1932.
Ο Piccotti υποστήριζε ότι η ανάρρηση ενός πρίγκιπα των Βουρβώνων στον θρόνο της Ελλάδος θα εξουδετέρωνε κάθε μελλοντικό κίνδυνο για το γειτονικό βασίλειο των Δύο Σικελιών, επειδή η λεγόμενη μεγάλη αναγεννητική εταιρεία (grande società rigeneratrice) θα έχανε έτσι το σπουδαιότερο ¨εργαστήριό¨ της για τον συντονισμό των ανατρεπτικών της σχεδίων.
Σύμφωνα με την τεκτονική ορολογία, οι εταίροι των μυστικών εταιρειών συνεδρίαζαν σε ¨εργαστήρια¨.
Η κυβέρνηση της Νάπολης αποφάσισε να παραμερίσει το φιλόδοξο αυτό σχέδιο, όταν διαπίστωσε ότι η Αυστρία δεν ήταν διατεθειμένη να το στηρίξει.
Για την πολιτική που ακολούθησε η Αυστρία έναντι του ελληνικού ζητήματος βλ. γενικά E. MOLDEN, Metternich’s Orientpolitik (1829-1833), Βιέννη 1913.
Ο Piccotti παρουσίαζε στις αναφορές του μιαν Ελλάδα αναρχούμενη, ασφαλές καταφύγιο τυχοδιωκτών και φυγάδων και βιβάριο ξένων επαναστατών και αχρείων υποκειμένων· ένας συρφετός ξένων κατασκόπων, έγραφε, είχε κατακλύσει την χώρα και τρυγούσε ανεξέλεγκτα μέσα στο ξέφραγο ελληνικό αμπέλι. Καθημερινώς κατέφθαναν στην Κέρκυρα ολοένα περισσότερα ανατρεπτικά στοιχεία, τα οποία διαπεραιώνονταν στην Πελοπόννησο με φροντίδα της μεγάλης αναγεννητικής εταιρείας.
Ο ίδιος διατύπωνε την πρόβλεψη ότι η Ελλάδα, μετά τον οριστικό πολιτειακό διακανονισμό της, θα απέβαινε το ορμητήριο φανατικών και στασιαστών και ότι οι αναγεννητές θα εγκαθιστούσαν μόνιμα την έδρα τους στην Ελλάδα, απ΄όπου θα έθεταν σε λειτουργία τον μηχανισμό που θα υλοποιούσε τον μεγάλο σκοπό της ευρωπαϊκής παλιγγενεσίας.
Βλ. στο ASN, Polizia, Ministero I, 4608 και 4576 αναφορές του με ημερομηνίες: 30 Σεπτεμβρίου 1828, 15 Φεβρουαρίου 1829, 3 Μαρτίου 1829 και 20 Αυγούστου 1829.
Είναι αλήθεια ότι κατά την Καποδιστριακή περίοδο δεν παρατηρείται πια ο προεπαναστατικός και πρωτοεπαναστατικός φιλελληνισμός, που τροφοδοτούσε ο ευρωπαϊκός φιλελευθερισμός και ο ρομαντισμός.
Ιωάννης Καποδίστριας
Πρώτος Κυβερνήτης της Ελληνικής Πολιτείας
18.1.1828-9.10.1831
Οι φιλελληνικές οργανώσεις ενίσχυαν, εκτός από μεμονωμένες εξαιρέσεις, αποκλειστικά τους πολιτικούς τους εταίρους. Οι ξένοι που είχαν κατέβει στην Ελλάδα ήταν οργανωμένοι σε μυστικές εταιρείες, οι οποίες αφενός υπέθαλπαν στασιαστικά κινήματα στις χώρες τους για την αποτίναξη των απολυταρχικών καθεστώτων και αφετέρου ενδιαφέρονταν να διευθετηθεί το ελληνικό πολιτειακό πρόβλημα κατά τρόπο που να ευνοούνται τα πολιτικά τους σχέδια. Σε πολλούς από αυτούς δεν ενδιέφερε τόσο η επανάσταση των Ελλήνων αυτή καθεαυτή, όσο η εκμετάλλευση των αναστατώσεων που θα προκαλούσε σε διεθνές επίπεδο η δημιουργία ενός ανεξάρτητου Ελληνικού Κράτους.
Δεν πρέπει ωστόσο να συγχέονται οι φιλελεύθεροι των μυστικών εταιρειών με τους φανερούς και μη πράκτορες των ξένων κυβερνήσεων που λυμαίνονταν την Πελοπόννησο και συνδαύλιζαν την αντιπολίτευση με την ανοχή των αντιπρέσβεων των Δυνάμεων. Σκοπός της αποστολής αυτών των τελευταίων ήταν όχι μόνο η παρακολούθηση των φιλελεύθερων συμπατριωτών τους, αλλά και η εξυπηρέτηση βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων γεωστρατηγικών στόχων των Δυνάμεων στον ζωτικό χώρο της ανατολικής Μεσογείου.
Βλ. στο ASN, Polizia, Ministero I, 4608 αναφορές του πράκτορα της Νάπολης Piccotti σταλμένες στον Pietro Vial. Βλ. επίσης αχρονολόγητο υπόμνημα Si denotano le Sette che attualmente esistono in Grecia, con alcune particolarità στο ASN, Archivio Riservato di Casa Reale, Affari del Regno, 929. Επίσης αχρονολόγητο υπόμνημα του υπουργού της Αστυνομίας Niccola Intonti πρός τον Φραγκίσκο 1ο των Δύο Σικελιών στο ASN, Casa Reale, Affari di Polizia, 635.
Copyright Γιάννης Κορίνθιος