ΒΑΣΙΛΗΣ ΦΙΛΙΑΣ συνέντευξη στον Ελπιδοφόρο Ιντζέμπελη

Ο Βασίλης Φίλιας είναι καταξιωμένος πανεπιστημιακός, με σπουδές σε Αθήνα, Μόναχο, Αμβούργο. Μεταξύ άλλων σημαντικών θέσεων που κατείχε, διετέλεσε καθηγητής Κοινωνιολογίας στο Πάντειο Πανεπιστήμιο, πρόεδρος του Τμήματος Κοινωνιολογίας και διευθυντής του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών. Υπήρξε συνεκδότης γνωστών επιστημονικών περιοδικών, ενώ επί σειρά ετών αρθρογραφούσε σε εφημερίδες μεγάλης κυκλοφορίας.

Κύριε Φίλια, ποια ήταν η αφορμή για να γραφεί το βιβλίο Από την εξαχρείωση στην εξαθλίωση, 1974-2012;

Θεωρώ ότι ο συγκλονισμός που επέφερε η οικονομική κρίση στη χώρα μας δημιουργεί την αναγκαιότητα της ανάλυσης σε βάθος αιτίων και αποτελεσμάτων.

Γράφετε ότι τα τελευταία χρόνια έχουν δει το φως της δημοσιότητας πολλά αξιόλογα βιβλία σχετικά με την κρίση. Ποιες όμως είναι οι αδυναμίες τους;

Πράγματι, έχουν γραφεί αξιόλογα βιβλία σχετικά με την κρίση, ωστόσο κανένα δεν καλύπτει όλες τις παραμέτρους του προβλήματος: ιστορικοεξελικτικές, οικονομικές και πολιτικές, εσωτερικές και εξωτερικές, την πλευρά της παγκοσμιοποίησης και του οικονομικού ιμπεριαλισμού κ.ο.κ. Ακριβώς γι' αυτό εμφανίζονται μονομέρειες και ανεπάρκειες αναλυτικής φύσεως, που καθιστούν αδύνατη μια ερμηνευτική σύλληψη του φαινομένου.

Ο Φερντινάντ Λασάλ συνήθιζε να λέει ότι ηγέτης είναι εκείνος που σήμερα τα μεσάνυχτα βλέπει εκείνο που όλοι οι άλλοι θα δουν αύριο με την ανατολή του ήλιου. Συμφωνείτε;

Ερμηνεύω στο βιβλίο μου γιατί η ανάδειξη του πολιτικού προσώπου είναι τέτοια, ώστε σε ελάχιστες μόνο περιπτώσεις μπορούμε να μιλήσουμε για την παρουσία ηγετών με την ουσιαστική έννοια του όρου.

Η άσκηση της εξουσίας οφείλει να διέπεται από την ηθική της ευθύνης. Τι γίνεται όμως αν δεν τηρηθεί η ηθική της ευθύνης;

Η ηθική της ευθύνης όσον αφορά στην άσκηση πολιτικής προϋποθέτει δυνατότητες πρόβλεψης, επομένως προοπτική γνώση, που δεν γίνεται με επιφοίτηση του Αγίου Πνεύματος, αλλά με διαλεκτική και συνθετική ανάλυση της πραγματικότητας. Συνεπώς, δεν αρκεί η όποια καλή πρόθεση, ώστε η λήψη αποφάσεων να μη γίνεται τυχαία και συγκυριακά.

Σε ποιους τομείς χάθηκε το τρένο της ανάπτυξης της χώρας; Ποιοι ήταν οι ανασταλτικοί παράγοντες;

Όπως εξηγώ και στο βιβλίο μου, η άρχουσα τάξη ήταν πάντοτε αντιπαραγωγική και γι' αυτό στάθηκε ανίκανη να αξιοποιήσει τις παραγωγικές δυνατότητες της χώρας μας. Επρόκειτο για μια τάξη εμπορομεσολαβητική, της οποίας το πολιτικό ή αντίστοιχο προσωπικό κινήθηκε χωρίς πρόγραμμα και σχεδιασμό.

Παρ' όλη την οικονομική κρίση, δεν υπήρξαν τομείς όπου η Ελλάδα προχώρησε κάνοντας σημαντικά βήματα;

Αν εννοείτε την ψευδεπίγραφη ανάπτυξη (εν υπαναπτύξει), ασφαλώς η Ελλάδα δεν έκανε ουσιαστικά βήματα προόδου. Από το άλλο μέρος, στα Γράμματα, τις Τέχνες, την Επιστήμη, η χώρα μας δεν έχει να ζηλέψει καμία άλλη, απόδειξη του δυναμισμού ενός λαού, ο οποίος με πρωταρχική ευθύνη των ηγεσιών του έζησε συνεχώς σε κλίμα διαφθοράς και σύγχυσης.

Τι πρέπει να κάνει σήμερα η Ελλάδα για να βγει από την κρίση;

Άμεση στάση πληρωμών, χρεοστάσιο και διαγραφή των δύο τρίτων του χρέους, όπως επέβαλε στους δανειστές ο Ελευθέριος Βενιζέλος και ο Ιωάννης Μεταξάς στη δεκαετία του 1930.

Εμείς οι Έλληνες είμαστε αισιόδοξος λαός. Σήμερα διακρίνεται η κατήφεια και η απογοήτευση. Θα υπάρξει στο μέλλον η ανάκαμψη, η ελπίδα;

Η ελπίδα προϋποθέτει την οικονομική ανάκαμψη, που δεν είναι δυνατόν να γίνει από τους αγοραίους χρεοκόπους και τους οσφυοκάμπτες που μας κυβερνάνε σήμερα.

Το «μαζί τα φάγαμε» δημιούργησε συνευθύνη του ελληνικού λαού. Πώς, όμως, αφού ο ίδιος ο λαός δεν συμμετείχε ποτέ στη διαχείριση της εξουσίας;

Οι άρχοντες της κλεφτοκρατίας δεν έπρεπε να τολμούν να μιλούν για συνευθύνη του λαού στο ασύλληπτο φαγοπότι της τελευταίας τεσσαρακονταετίας. Η όποια ευθύνη του λαού είναι δευτερογενής, όχι μόνο διότι δεν μετείχε στη διαχείριση της εξουσίας, αλλά και διότι τα ανδρείκελα που κυβέρνησαν, παραγκώνισαν ό,τι υγιές είχε αυτή η χώρα και έδωσαν πρότυπα της αρπαχτής, της ασυδοσίας και της ατιμωρησίας στον λαό.

Διαβάζοντας το βιβλίο σας, ένιωσα ότι όλα τα προβλήματα της χώρας μας προήλθαν από το ιστορικό παρελθόν. Πώς όμως θα γίνει να μην κληροδοτηθεί αυτό το βεβαρημένο παρελθόν στη νέα γενιά;

Είναι γεγονός ότι το ιστορικό παρελθόν έχει χαρακτηριστικά βαθύτατης παθογένειας, η οποία μόνο χειρουργικά, δηλαδή με ανατροπή, μπορεί να ξεπεραστεί. Αναγκαστικά η νέα γενιά κάποια στιγμή θα το συνειδητοποιήσει και αυτό θα σηματοδοτήσει την αρχή του τέλους της συνεργατικής των ανθρωπάριων που ηγούνται αυτής της χώρας.

Η σκοτεινότερη ώρα, λέει ο Σαίξπηρ, είναι πριν ξημερώσει. Εμείς ως λαός σε ποιο χρονικό σημείο βρισκόμαστε;

Προβλέψεις αυτού του τύπου δεν μπορεί να γίνουν με ακρίβεια, διότι εξαρτώνται από τον συσχετισμό των δυνάμεων. Όμως είναι βέβαιο ότι η θρυαλλίδα της αναμέτρησης έχει ανάψει και η «λογική» των ψευδαισθήσεων βρίσκεται στο τέλος της – κι αυτό ισχύει όχι μόνο για την Ελλάδα, αλλά και για ολόκληρη την Ευρώπη.

Σήμερα εκδίδονται πολλά πολιτικά βιβλία. Θα βοηθήσει τον αναγνώστη η ανάγνωση αυτών των κειμένων; Ή προτείνετε κάτι άλλο;

Ο σκεπτόμενος άνθρωπος δεν αρκείται σε διαπιστώσεις, αλλά αναζητά τα αίτια. «Γνωρίζων τας των πραγμάτων αιτίας» όπως έλεγαν και οι αρχαίοι μας πρόγονοι. Επομένως, είναι χρήσιμη η ανάγνωση των βιβλίων και ως πηγή άντλησης πληροφοριών και ως συντελεστής προβληματισμού. Αρκεί να διαβάζουμε και κριτικά, ώστε να συλλαμβάνουμε τον υποκρυπτόμενο λόγο.

Ποιοι συγγραφείς θα μας βοηθήσουν, αν τους διαβάσουμε, να αφυπνιστούμε και να πάρουμε θάρρος, για να αγωνιστούμε και να αντισταθούμε στην κρίση;

Η ακριβής γνώση των ιστορικών δεδομένων του 20ού αιώνα είναι απαραίτητη σε συνδυασμό με ανάγνωση των κλασικών μεγάλων διανοητών: οικονομολόγων, κοινωνιολόγων, ψυχολόγων, λογοτεχνών και ποιητών, που εξέφρασαν γνήσια και έντιμα την αγωνία και τα αδιέξοδα του σύγχρονου ανθρώπου.