Ο Φιλέλλην του Καβάφη και τα ευρωπαϊκά συμβούλια

http://neoskosmos.com/news/el/node/18351

ΤΟΥ ΘΩΜΑ Γ. ΗΛΙΟΠΟΥΛΟΥ

Ο ποιητής μας, Κωνσταντίνος Καβάφης, έγραψε το ποίημά του «Φιλέλλην» πριν από έναν αιώνα, για την ακρίβεια το 1912. Είναι ένας δραματικός μονόλογος που ξετυλίγεται στη ρωμαϊκή εποχή. Κάποιος, μάλλον μικρός, ηγεμόνας, ενός μάλλον ασήμαντου βασιλείου «πίσω από τον Ζάγρο» και πολύ πιο πέρα από τα «Φράατα», στο βάθος της Ασίας και κάπου στο σημερινό Ιράν, δίνει οδηγίες σε έναν υπεύθυνο της αυλής του, το Σιθάσπη, πώς να φιλοτεχνήσει ένα νόμισμα της βασιλείας του.

Ο τόπος και ο χρόνος του επεισοδίου διαλέγεται από τον Καβάφη πολύ προσεκτικά: μέσα στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, μεταξύ Ανατολής και Δύσης και το περιεχόμενο το τοποθετεί μεταξύ Ελλήνων και βαρβάρων. Ο κυβερνήτης τούτος θέλει το νόμισμά του να έχει ελληνικό χαρακτήρα και πάνω από όλα επιθυμεί σφόδρα ο ίδιος να μείνει γνωστός όχι μόνο ως «βασιλεύς και Σωτήρ», αλλά πάνω απ’ όλα ως «Φιλέλλην».

Πώς, όμως, θα μπορούσε να υπάρχει ένας τέτοιος προοδευτικός Ελληνισμός στα πέρατα της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας; Εντούτοις, όμως, αυτός εδώ ο κυβερνήτης, βασιλιάς και σωτήρας είναι άκρως πεπεισμένος πως είναι πολύ σπουδαίο να είσαι φιλέλληνας και να γράφεις στα νομίσματά σου και να απαθανατίζεις την ύπαρξη σου μόνο με την Ελληνική γλώσσα. Επιπλέον, ταυτίζεται αναφανδόν με τον ελληνισμό μέχρι του σημείου να πει ότι δεν είναι «ανελλήνιστος», ότι όντως γνωρίζει καλά τα ελληνικά.

Σε ποιον ελληνισμό, όμως, πιστεύει εδώ ο Φιλέλλην του Καβάφη; Μάλλον στον ελληνισμό των γραμμάτων, της ασύγκριτης τέχνης, της ομορφιάς των καταπληκτικών ελληνικών αγαλμάτων και, πάνω απ’ όλα, στην καλλιεργημένη και άφθαστη ελληνική γλώσσα. Φαίνεται ότι ο Φιλέλλην τούτος δεν θα ήθελε να ακούσει ποτέ το χαρακτηριστικό του βάρβαρου για τον εαυτό του. Επιπλέον, ο ηγεμόνας αυτός, ενώ βρίσκεται μέσα στη ρωμαϊκή κυριαρχία, θέλει να αποκαλείται Φιλέλλην, παίρνοντας θέση ανάμεσα στον ελληνισμό και το «ρωμαϊσμό;», διαλέγοντας την αιωνιότητα μέσα στον Ελληνισμό και πουθενά αλλού.

ΚΑΙ ΤΑ ΕΥΛΟΓΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΜΑΣ

Υπάρχουν τέτοιοι φιλέλληνες που θα θυσίαζαν την ύπαρξή τους στον ελληνισμό σήμερα, στις αρχές του 21ου αιώνα μας; Μήπως ο Φιλέλλην του Καβάφη ήταν παρών στα ευρωπαϊκά συμβούλια όπου φιλοτεχνήθηκε το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα και αποφασίστηκε συλλογικά, ελληνοπρεπώς και δημοκρατικώς, το όνομα του νέου νομίσματος και να γραφτεί σε όλα τα χαρτονομίσματα, αλλά και κέρματα, στην ελληνική γλώσσα το όνομα του ΕΥΡΩ; 

Ζει ο Ελληνισμός σήμερα –έστω και υποτυπωδώς– ως αξιομίμητο και εκλεκτό υπόδειγμα πολιτισμικής ακμής; Κατά πόσο εμείς οι Έλληνες εκτιμούμε και σεβόμαστε τον ακραιφνή ελληνισμό μας; Γιατί τον νοθεύσαμε τόσο, που σήμερα να μας υποδεικνύουν οι «βάρβαροι» το ποιος είναι ο καθαρός και γνήσιος ελληνισμός μας;

Η ανάγνωση, η μελέτη και η ανάλυση του ποιήματος του Καβάφη μπορεί να μάς δώσει τις απαντήσεις, εάν δεν το θεωρήσουμε ως ένα κωμικοτραγικό μονόλογο παρακμής. (Γιατί υπάρχουν και τέτοιες προσεγγίσεις). Για μένα είναι ένα γνωμικό και υπέροχο ποίημα και ως τέτοιο εύχομαι να το απολαύσετε όλοι σας, εάν παρ’ ελπίδα δεν το έχετε ήδη ανακαλύψει:

Φιλέλλην 

Την χάραξι φρόντισε τεχνικά να γίνει.

Έκφρασις σοβαρή και μεγαλοπρεπής.

Το διάδημα καλλίτερα μάλλον στενό

εκείνα τα φαρδιά των Πάρθων δεν με αρέσουν.

Η επιγραφή, ως σύνηθες, ελληνικά

οχ' υπερβολική, όχι πομπώδης-

μην τα παρεξηγήσει ο ανθύπατος

που όλο σκαλίζει και μηνά στη Ρώμη-

αλλ' όμως βέβαια τιμητική.

Κάτι πολύ εκλεκτό απ' το άλλο μέρος

κανένας δισκοβόλος έφηβος ωραίος.

Προ πάντων σε συστήνω να κοιτάξεις

(Σιθάσπη, προς θεού, να μη λησμονηθεί)

μετά το Βασιλεύς και το Σωτήρ,

να χαραχθεί με γράμματα κομψά, Φιλέλλην.

Και τώρα μη με αρχίζεις ευφυολογίες,

τα «Πού οι Έλληνες;» και «Πού τα Ελληνικά;

πίσω απ' τον Ζάγρο εδώ, από τα Φράατα πέρα».

Τόσοι και τόσοι βαρβαρότεροί μας άλλοι

αφού το γράφουν, θα το γράψουμε κ' εμείς.

Και τέλος μη ξεχνάς που ενίοτε

μας έρχοντ' από την Συρία σοφισταί,

και στιχοπλόκοι, κι άλλοι ματαιόσπουδοι.

Ώστε ανελλήνιστοι δεν είμεθα, θαρρώ.