Είναι καιρός να επανέλθει η ιστορική ονομασία

Καλλονή ή Κελλιά

http://www.ophioussa.com/odoiporiko/page%20odoip03.html

Π. Αντώνης Φόνσος

Το κέντρο της περιοχής είναι το χωριό Καλλονή. Μέχρι το 1955 ονομαζόταν "Κελιά" ή Κελλιά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 210 μέτρων από την επιφάνεια της θάλασσας. Όλα τα έγγραφα στο ΑΚΤ αναφέρουν το όνομα του χωριού ως Chelia ή Κellia.(βλ. Π.χ. τη μελέτη του G. Hoffman S.J. Vescovadi Cattolici della Grecia. Β, Tinos). Στο δε ενοριακό αρχείο και κυρίως στον Ενοριακό Κώδικα (Libro Maestro) πάντα έχουµε την ίδια γραφή, δηλαδή: Chelia, Kellia, Celia. Έτσι έχουµε Π.χ. το: «Libro maestro della Chiesa Parocchiale di CELIA». Στα βιβλία της ενορίας το όνομα «Καλλονή» αντί «Κελιά» αναφέρεται για πρώτη φορά, στο βιβλίο βαπτίσεων, στις 24/11/1955.

Από λάθος προφορά, ή από λάθος αντιγραφή ιταλικών και λατινικών εγγράφων οι ιστορικοί της Τήνου του περασμένου αιώνα, κυρίως ο Δρόσος και ο Καιροφύλας, αναφέρουν το χωριό µε το όνομα «Κοιλιά». Αυτό έκαμε τους κατοίκους και το τότε κοινοτικό συμβούλιο να πάρουν την απόφαση που εγκρίθηκε µε βασιλικό διάταγμα και μετονόμασαν το χωριό σε Καλλονή. Είναι καιρός, νομίζω, ο Δήμος να πάρει την απόφαση για να επανέλθει το πρώτο ιστορικό όνομα: Κελιά. Και αυτό γιατί, το τότε κοινοτικό συμβούλιο, από άγνοια της ιστορίας, εισηγήθηκε για τη μετονομασία του οικισμού, βασισμένο σε λανθασμένο σκεπτικό.

Υπάρχουν δύο εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας "Κελιά": (α) Το όνομα μπορεί να το πήρε, από τα διάφορα ερημητήρια καλόγερων που ζούσαν στην περιοχή. Δηλαδή, από τα «κελιά» των μοναχών που υπήρχαν διάσπαρτα στην ευρεία περιοχή, ο νέος οικισµός που διαμορφώνονταν σε αυτή τη περιοχή, αποκαλέστηκε: «στα Κελιά», εννοώντας στα μέρη που υπάρχουν πολλά κελιά μοναχών. 'Η, (β), το όνοµα το πήρε από τους διάφορους µικρούς «οικισµούς» που βρίσκονταν στη περιοχή. Πολλοί κάτοικοι ζούσαν σε διάφορες «κατ'κιές» (κελιά) στη ευρύτερη περιοχή και κάποτε µετοίκησαν στα πεδινά προς το σηµερινό χωριό και έδωσαν το όνοµα στον µετέπειτα κεντρικό οικισµό της περιοχής.

Ενώ σίγουρα υπάρχουν πολλές διάσπαρτες αγροικίες, κατ'κιές ή κελιά, σε όλη την περιοχή, υπάρχουν και πολλοί οικισμοί, οι περισσότεροι ερειπωμένοι, όλοι με μικρά σπίτια, ή "κελιά", η πληθώρα τοπωνυμίων με τον προσδιορισμό "καλόγεροι" ή "καλόγερος", και η παράδοση μοναχισμού στο νησί και την περιοχή, μάλλον στηρίζει την πρώτη εκδοχή.

Είτε μοναχοί, είτε απλοί κάτοικοι, στην απομονωμένη περιοχή αυτή με τις διάσπαρτες πηγές, έβρισκαν τόσο νερό όσο και καταφύγιο από επιθέσεις πειρατών που ήταν πρόβλημα στις Κυκλάδες και στην Τήνο από την αρχαιότητα. Δεν είναι τυχαίο που όλοι οι οικισμοί της περιοχής σημερινοί, ή του παρελθόντος είναι κοντά σε πηγή και μακριά από την θέα της θάλασσας.

'Οσον αφορά στα "κελιά", σε όλες τις διαθήκες που γνωρίζω από το ΑΚΤ, (από το 1700 και µετά), και από το λεξιλόγιο των ντόπιων, ο κάτοικος των χωριών τα ονοµάζει «σταύλα», «µάντρα», «αχερώνα». Την δε «εξοχική» του αγροικία ή σπίτι, όπου µένει περιστασιακά, έστω και για µεγάλο χρονικό διάστηµα, για τις εποχιακές αγροτικές εργασίες (κυρίως από την άνοιξη µέχρι το τέλος της σποράς, και τα χοιροσφάγια), την ονοµάζει «κατ'κιά», και σε διαθήκες που έχω διαβάσει από ΑΚΤ, αναφέρονται πάντα έτσι, και αν κάποια είναι γραµµένη στα Ιταλικά αναφέρεται ως «Casa». (βλέπε επίσης και τη µελέτη της Μάχης Καραλή: Τα αγροτικά σπίτια της Τήνου: Φανερωµένη, Έξω Μεριά. Διδακτορική διατριβή, αρχιτεκτονική σχολή, πανεπιστηµίου Αθηνών, 1992 (22).

Το σημερινό χωριό Καλλονή ή Κελιά χωρίζεται σε τρεις περιοχές: το Πάνω χωριό, γύρω από τον Άγιο Ζαχαρία με παλαιά και μεγάλα σπίτια, το κεντρικό χωριό γνωστό και σαν Κουλπαριά ή Κουλμπαριά με άγνωστη ετυμολογία και πιθανή σχέση με την λέξη "Colombario" ή περιστεριώνας, και το κάτω χωριό ή Καλοζάδος.

Το Πάνω Χωριό, κτισµένο γύρω από τον Άγ. Ζαχαρία, και σχετικά κοντά στη πηγή «Βρισιά». Είναι ο πυρήνας του χωριού, όπως φαίνεται από την αρχαιότητα των σπιτιών, και την ύπαρξη της ενοριακής Εκκλησίας. 

Δεύτερη συνοικία είναι η Κουλπαριά, το κεντρικό χωριό. Άγνωστο από που πήρε την ονοµασία?5

Ανατολικά της Κολπαριάς ή Κολμπαριάς, είναι η πηγή και το ρέµα της «Κόπενας». «Κόπενα», ίσως φέουδο κάποιου απόγονου του Αρνά Antonello Καοπένα; (26). Να σημειωθεί, ότι πιο κάτω, απέναντι από το Κάτω Κλείσµα (στην ευρεία περιοχή του Πάρλα), υπάρχει η τοποθεσία «Αντωνελάδος», µε ερείπια σπιτιών (σηµερινός περιστεριώνας, Ρόκκου Αρµάου Λάνη), ερειπωµένη η εκκλησία του Αγ. Γεωργίου, µε ερειπωµένο σπίτι δίπλα της

Η κάτω γειτονιά, ή οικισµός, ονοµάζεται Καλοζάδος (28). Άγνωστο από που προέρχεται η ονοµασία, αν και εικάζω ότι είναι κυριώνυμο. Άξιο παρατήρησης πάντως είναι ότι τα τοπωνύµια σε αυτή την περιοχή προέρχονται από κυριώνυµα. Όπως «στου Μπαλέκο», «στου Κουρουρού», «στου Καραβατζή», στο «Καλκά» (ή Χαλκά). Υπάρχει και η τοποθεσία «στο παλιό σχολειό» (2). Στον Καλοζάδο υπάρχει και το παρεκκλήσι του Αγ. Ιωάννη του Βαπτιστή. Π.χ., η Εκκλησία του Αγ. Ιωάννη ανήκε στον Αρµάο-Μπαλέκο. Οι κήποι, ανατολικά, ονοµάζονται «στου Κουρουρού». Να σηµειωθεί πως υπήρχαν µέχρι πρόσφατα οι οικογένειες του Αρµάο Κουρουρό, και Αρµάος Μπαλέκος. Στο «Καλκά» (ή Χαλκά) βρίσκεται, σαν τοποθεσία, στην είσοδο του χωριού, και σαν οικισµός ο διπλανός Καρκάδος. Το όνοµα σίγουρα προέρχεται από το Καρκιάς ή χαλκιάς;