Τήνος: Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική (Γενικές Αρχιτεκτονικές αρχές, χωροθέτηση οικισμών, λειτουργική διάρθρωση κατοικιών)

Δευτέρα, 19 Ιανουαρίου 2015

Τήνος: Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική (Γενικές Αρχιτεκτονικές αρχές)

Η Χώρα της Τήνου

Η παραδοσιακή Αρχιτεκτονική της Τήνου αποτελεί μια ξεχωριστή και μοναδική ενότητα παραδοσιακής κατοικίας στο Αιγαίο, επηρεαζόμενη από το μικροπεριβάλλον και το ιστορικό της υπόβαθρο. Το κλίμα, το έδαφος και τα δομικά υλικά, η ασχολία των κατοίκων, τα ήθη και τα έθιμα, αποτελούν τους παράγοντες που συντέλεσαν στον τρόπο οικοδόμηση του νησιού, από τα αρχαία ακόμα χρόνια.

Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται εκείνη που έχει επικρατήσει σ’ ένα τόπο και που αποτελεί αναπόσπαστο μέρος και ισότιμο τμήμα της ιστορίας και της εξέλιξης του. Κινείται παράλληλα με την οικονομία και την κοινωνία, αντικατοπτρίζοντας και αναβιώνοντας τον τρόπο ζωής, τα ήθη και τα έθιμα ενός λαού. 

Η μελέτη της παραδοσιακής Αρχιτεκτονικής της Τήνου είναι σημαντική, τόσο για τη διάσωση της τυπολογίας της παραδοσιακής κατοικίας και των οικιστικών συνόλων, όσο και για τη γνώση και κατανόηση της παράλληλης και αδιαίρετης πορείας της ιστορίας και της κοινωνίας. Αποτέλεσε και αποτελεί πεδίο θαυμασμού και επιστημονικής έρευνας, διότι σε κάθε σημείο της κρύβονται θησαυροί γνώσεων και πολιτισμού, μεταφέρονται μηνύματα και πληροφορίες ανά τους αιώνες.

Γενικές Αρχιτεκτονικές αρχές. 

Όταν το 1715 οι Βενετοί έφυγαν από την Τήνο, καταστρέφοντας το κάστρο του Εξωμβούργου, λόγω των όρων της συμφωνίας παράδοσης του νησιού στους Τούρκους, οι κάτοικοί του κατέβηκαν στο λιμάνι και προσαρμόστηκαν στις νέες συνθήκες ζωής. Τα νέα σπίτια χτίζονταν από Τηνιακούς μαστόρους διατηρώντας ατόφιο τον παραδοσιακό αρχιτεκτονικό ρυθμό του, χρησιμοποιώντας τα ίδια υλικά και την ίδια μέθοδο. Ανάλογα με την κοινωνική κατάσταση του ιδιοκτήτη, χαρακτηρίζονται ως λαϊκά, νοικοκυρόσπιτα και αρχοντικά. Η διάκριση στηρίζεται στο μέγεθος, στη πολλαπλότητα των χώρων, στον εξωτερικό και εσωτερικό εξοπλισμό και διάκοσμο. 

Κτίριο στη Χώρα της Τήνου. 

Στον εξώστη τοξοστοιχίες Βενετσιάνικου ρυθμού.

Αρχιτεκτονικές επιδράσεις από τη Ενετική παραμονή αιώνων δεν κληρονομήθηκαν. Μόνο μετρημένα σπίτια τη θυμίζουν, όπου οι μαρμάρινες κολώνες, στόλιζαν τις προσόψεις των κατοικιών του 18ου αιώνα. Άλλες στολίζουν αυλές, σχηματίζοντας Βενετσιάνικες τοξοστοιχίες, τις λότζιες.

Η Τουρκική κατοχή στην Τήνο, αν και κράτησε περίπου έναν αιώνα (1715-1821), δεν άφησε αρχιτεκτονικά ίχνη. Το θετικό στοιχείο από την περίοδο της Τουρκοκρατίας είναι ότι αναπτύχθηκαν οι οικισμοί. 

Όταν ο νεοκλασικός αρχιτεκτονικός ρυθμός εισέβαλε στην ελεύθερη Ελλάδα, ταξίδεψε στις επαρχίες και έφτασε στη Χώρα και στα χωριά της Τήνου, ιδιαίτερα στα πιο εύπορα, αφήνοντας, όμως, λιγοστά ορατά δείγματα. Ίσως η επιρροή να ήταν μεγαλύτερη, αλλά σβήστηκε στο πέρασμα των χρόνων. 

Το Τηνιακό χωριό, ως οντότητα, άρχισε να αναπτύσσεται στα τέλη του 17ου αιώνα (στο τέλος της Ενετοκρατίας και στις αρχές της Τουρκοκρατίας), διατηρώντας όμως τον παλαιό μεσαιωνικό πυρήνα του. Τα περισσότερα χωριά έχουν κτιστεί τους πρώτους μεσαιωνικούς αιώνες, αν όχι και τους τελευταίους Βυζαντινούς. Επειδή είναι χτισμένα σε απότομες και δύσβατες πλαγιές, κανένα σχεδόν δεν έχει κυκλικό περίγραμμα. Τα περισσότερα έχουν γραμμική διάταξη, ακολουθώντας τις υψομετρικές καμπύλες. 

Τα χωριά με γραμμική διάταξη έχουν όλα κοινά χαρακτηριστικά, όπως η Κώμη, ο Αρνάδος, το Αγάπη κλπ. Ο μοναδικός δρόμος που τα διασχίζει, από τη μια άκρη ως την άλλη, είναι ευθύγραμμος, στενός, ακολουθεί την κλίση του εδάφους και αποτελεί τον κύριο άξονά του. Στις δύο πλευρές του δρόμου είναι χτισμένα σπίτια σφιχτά το ένα δίπλα στο άλλο. Πολλές φορές ο δρόμος περνά κάτω από τα σπίτια και τις αυλές σχηματίζοντας διαβατικά. Δεν είναι ορατά και διαχωρισμένα τα όριά του, με αποτέλεσμα ο κοινόχρηστος και ο ιδιωτικός χώρος να βρίσκονται σε συνεχή διάλογο και να εισχωρεί ο ένας μέσα στον άλλο. 

Αρνάδος. Η Τήνος από ψηλά

Αγάπη. Η Τήνος από ψηλά

Κατοικίες και δρόμος στο Σκλαβοχωριό

Διαβατικό στον Τριπόταμο

Η προσπάθεια για άμυνα και εξοικονόμηση χώρου είναι ολοφάνερη στην κάτοψη των σπιτιών και των χωριών, καθώς τα δώματά τους αποτελούν μια βαθμιδωτή συνέχεια από τη μια άκρη του χωριού ως την άλλη. Όμως, κατορθώνουν όλα τα σπίτια χτισμένα αμφιθεατρικά, να έχουν στραμμένη την πρόσοψη τους στον καλύτερο προσανατολισμό και να αποφεύγουν τον Βόρειο άνεμο. 

Ο προσανατολισμός των οικισμών, προς τη μεσημβρία, με κλιμακωτή διάταξη των κτιρίων και με αλληλοεπίθεση των όγκων, συντελεί στο να προσφέρονται στον ήλιο μεγαλύτερες επιφάνειες προβολής. Επειδή όσο περισσότερο είναι εκτεθειμένο το κτίριο στους ανέμους, τόσο μεγαλύτερες είναι οι θερμικές του απώλειες, τοποθετούνται το ένα δίπλα στο άλλο ή το ένα κάτω από το άλλο, έτσι ώστε να ελαττώνεται η συνολική εξωτερική επιφάνεια, από την οποία γίνεται η μεταβίβαση της θερμότητας από το εξωτερικό περιβάλλον στο εσωτερικό του κτιρίου.

Κατώι στον Χατζηράδο

Η κλίση του εδάφους είναι σημαντικός παράγοντας της κτιριακής διαμόρφωσης των σπιτιών, που τα προσαρμόζει σε ισόγεια και σε διώροφα. Τα περισσότερα είναι στενομέτωπα, όπως το απαιτεί η στενότητα του χώρου. Στη σάλα, η οποία είναι το μεγαλύτερο και φωτεινότερο δωμάτιο γινόταν η εκτροφή μεταξοσκώληκα από την εποχή της Ενετοκρατίας και στην Τουρκοκρατία έως το 1850 περίπου, όπου η ασθένεια των μεταξοσκωλήκων οδήγησε στη καταστροφή της βιοτεχνίας. Τα περισσότερα, όμως, σπίτια ήταν διώροφα. Οι βοηθητικοί χώροι ενσωματώθηκαν στο κατώι, ενώ η σάλα και τα δωμάτια με την κουζίνα ανέβηκαν στο ανώι. Το κατώι ήταν απαραίτητο στα Τηνιακά σπίτια. Εκεί φύλαγαν τις σοδειές μέσα σε μεγάλα πιθάρια και εκεί έμεναν και τα οικόσιτα ζώα (το φρουριακό χωριό δεν είχε χώρο για υπαίθριες αυλές). Ήταν προσιτό ή από την κεντρική είσοδο του σπιτιού ή απευθείας από το δρόμο. Πολλές φορές η αποθήκη επικοινωνούσε με το μαγειρείο με ξύλινη εσωτερική σκάλα, που έβγαινε σε καταπακτή, τη γκλαβανή. Οι χώροι ξεχωρίζουν συνήθως με ένα βόλτο που στηρίζει και την οροφή του κατωγιού. 

Γκτούντος σε κατοικία στο Σκλαβοχωριό

Πολλές φορές στα σπίτια των οικισμών βρίσκουμε τον «γκτούντο» ή «υνταγό» ή «κουντούντους». Η λέξη «γκτούντος» προέρχεται από παράφραση της λατινικής λέξης «aquaeductus», που σημαίνει οδηγός νερού. Για να αποφευχθεί η υγρασία στους υπόγειους χώρους δεν κτίζονται οι τοίχοι των θεμελίων σε επαφή με το σκαμμένο χώμα, αλλά πιο μακριά αφήνοντας, έτσι, ένα κενό ανάμεσά τους. Πρόκειται για ένα χαντάκι, άλλοτε ντυμένο με σχιστόπλακες, άλλοτε παραμένει ανοικτό, και περιβάλλει το σπίτι και το προστατεύει από τα νερά της βροχής. Εκτός όμως από αυτή τη χρήση, οι χωρικοί έβαζαν εκεί το κοπάδι τους για να το προστατέψουν από κλοπές και από τις καιρικές συνθήκες. Παράλληλα το χειμώνα εκμεταλλευόταν τη θερμότητα που εξέπεμπαν τα σώματα των ζώων και η οποία δημιουργούσε μια θερμομονωτική ζώνη.

--------------------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Λαογραφία. Τόμος Λ. Το σπίτι του Ν. Γύζη στο Σκλαβοχώρι Τήνου- Αλ. Φλωράκης- Αθήνα 1975
2. Η Μεσαιωνική Τήνος. – Γ. Δώριζας. Αθήνα 1976
3. Η Τήνος επί Τουρκοκρατίας και κατά τον αγώνα του 1821. .- Γ. Δώριζας. Αθήνα 1978.
4. Ελληνική παραδοσιακή Αρχιτεκτονική. Τήνος. – Αγγελική Χαριτωνίδου - εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ
5. Διεθνής και τοπική αρχιτεκτονική. Κλίμα και τέχνη. –Γ. Λυγίζος
6. Το παραδοσιακό σπίτι στο αιγαίο. –Κων/νος Σ. Παπαιωάννου, Αικατ. Δημητσάντου-Κρεμέζη, Μαρία Φινέ. –εκδ. ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΙ ΕΦΗΣ ΜΙΧΕΛΗ. –Αθήνα 2001
7. Εισαγωγή στην αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική. –Δ. Β. Βασιλειάδης. –Αθήνα 1955
8. Το Ελληνικό λαϊκό σπίτι –Π. Μιχελή –εκδ. Ε.Μ.Π
9. Οι αγροτικές κατοικίες στην εξωμερά της Τήνου. –εκδ. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΤΒΑ –Μάχη Καραλή -Αθήνα 2002
10. Το Ελληνικό παραδοσιακό σπίτι. - Κων/νος Σ. Παπαιωάννου - εκδ. Ε.Μ.Π
11. Οικόσημα της Τήνου – Αλέκος Φλωράκης –εκδ ΕΡΙΝΝΗ
12. Οδοιπορία στις μορφές και το ύφος του Ελληνικού χώρου. –Δ. Βασιλειάδης –Αθήνα 1979.
13. Man Climate and Architecture. –εκδ. ELSEVIER ARCHITECTURAL SCIENCE SERIES –B. Givoni
14. Design with the Climate. Bioclimatic approach to architectural regionalism. –εκδ. PRINCETON, UNIVERSITY PRESS –Victor Olgyay 

http://archandthoughts.blogspot.it/2015/01/blog-post_19.html

Παρασκευή, 28 Αυγούστου 2015

Τήνος. Παραδοσιακή Αρχιτεκτονική (χωροθέτηση οικισμών, λειτουργική διάρθρωση κατοικιών)

------------------------------------------------------------

Κατανομή της δόμησης στο νησί. Χωροθέτηση των οικισμών. 

Αν παρατηρήσουμε τις περιοχές του νησιού στις οποίες υπάρχουν οικισμοί, διαπιστώνουμε πως μεγαλύτερη συγκέντρωση υπάρχει στο ηπειρωτικό μέρος του. Η παραλιακή πόλη και πρωτεύουσα της Τήνου με την έναρξη της Βενετοκρατίας, επειδή δεν παρείχε ασφάλεια από τις εχθρικές επιδρομές, μεταφέρθηκε στην ανατολική πλευρά του βουνού Εξωμβούργου, που έγινε απόρθητο φρούριο εξαιτίας της φυσικής του κατασκευής και της οχύρωσής του. 

Συγκέντρωση των χωριών στο ηπειρωτικό μέρος του νησιού. Διακρίνονται τα χωριά Κουμάρος, Βωλάξ έως και η Περάστρα και η Κώμη στο βάθος

Το Εξώμβουργο πήρε την ονομασία του από τη λατινική λέξη “Sobborgo” που σημαίνει υπόπυργος ή προάστιο. Το καθεαυτό Εξώμβουργο ήταν ο ανοχύρωτος οικισμός έξω από την οχυρωμένη πολιτεία. Κατ’ επέκταση πήρε την ονομασία του όλο το βουνό. Το κάστρο ονομαζόταν Αγ. Ελένη, από την ομώνυμη καθολική εκκλησία. Πρέπει να κτίσθηκε αμέσως μετά την κατάληψη, μέσα στον 13ο αιώνα. Ο Αλ. Λαγουρός στην «Ιστορία της Τήνου» αναφέρει τη χρονολογία 1258, βασιζόμενος σε παλιά μαρτυρία. Η παραλιακή πόλη παρέμεινε μικρός οικισμός με λιγοστούς κατοίκους αλιείς και ναυτικούς.

Γύρω από το Εξώμβουργο είχαν οικοδομηθεί τα περισσότερα χωριά της Τήνου όπως:

1) Δυτικά, το Σμαρδάκιτο, ο Κάμπος, ο Ταραμπάδος, η Μεσαριά (ερειπωμένο), η Ξυνάρα, ο Καράδος (ερειπωμένο), ο Απεργάδος (ερειπωμένο), ο Χατζηράδος.

2) Νότια, ο Κτικάδος, η Σμουρδιά (ερειπωμένο), ο Σγαλάδος (ερειπωμένο), ο Τριπόταμος, ο Σμπεράδος, ο Ναζάδος (ερειπωμένο)

3) Ανατολικά, ο Μουντάδος, ο Αρνάδος, ο Τριαντάρος, τα δυο Χωριά, τα δυο Καστέλια (ερειπωμένο), ο Τζάδος, η Μέση, ο Κέχρος, ο Φαλατάδος, ο Καθλικάρος, ο Βλασάδος, η Στενή, η Μουσλού και η Ποταμιά.

4) Βόρεια, ο Κουμάρος, τα Λουτρά, η Βολάξ, ο Κρόκος, τα Μοναστήρια, ο Σκαλάδος, η Περάστρα, η Κώμη, η Αγάπη, το Σκλαβοχωριό, τα Κελλιά, ο Καρκάδος, η Αετοφωλιά, το Κάτω κλείσμα και ο Παρλάς (ερειπωμένο).

Δυο χωριά - Τριαντάρος. Χτισμένα στην πλαγιά του βουνού με νότιο προσανατολισμό

Καρδιανή. Σκαρφαλωμένη στην πλαγιά.

Έχτιζαν σε περιοχές δύσκολα προσιτές με μικρούς όγκους κτισμάτων, πυκνά δομημένους και με τέτοιο τρόπο ώστε να μην είναι θεατές από απόσταση. Σε αυτό βοηθούσε και η χρήση του τοπικού σχιστολιθικού πετρώματος. 

Ρέμα ανάμεσα σε Μπερδεμιάρο και Τριαντάρο

Στη χωροθέτηση των οικισμών λαμβάνονταν υπ’ όψη η καλή τοποθέτησή τους, ως προς τον ήλιο και τους ανέμους που επικρατούν, πετυχαίνοντας καλό ηλιασμό και αερισμό και βέλτιστη ένταξή τους στο τοπίο, αξιοποιώντας το ανάγλυφο του εδάφους.

Το νερό ήταν σπάνιο γι αυτό πολύτιμο. Για να μπορέσουν οι κάτοικοι να το χρησιμοποιήσουν (στις καλλιέργειες, στο σπίτι...) έχτιζαν κοντά σε ρεματιές, σε πηγές ή σε περάσματα νερού. Επειδή οι περιοχές, όπου υπάρχει νερό είναι πιο γόνιμες, είναι φυσικό να χρησιμοποιούνται και ως καλλιεργήσιμες εκτάσεις, οικοδομώντας τα χωριά στις παρυφές των βουνών. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι η πεδιάδα Κώμης - Καλλονής, που είναι ένα από τα εύφορα μέρη της Τήνου, η οποία περικλείεται από πολλούς οικισμούς, Κώμη, Περάστρα, Κάτω Κλείσμα, Καλλονή, έως και την Αετοφωλιά κλπ.

Η λειτουργική διάρθρωση των εσωτερικών χώρων του κτιρίου. 

Μετά τη γενική τοποθέτηση – χωροθέτηση των οικισμών θα αναλυθεί, έστω λίγο γρήγορα, η μονάδα, η παραδοσιακή κατοικία. 

Αγροτικό κτίσμα - "κελί"

Κατασκευή δώματος με το σύστημα της εκφοράς

Ο απλούστερος τύπος σπιτιού στο νησί είναι το απλό μακρινάρι, το ισόγειο, το μονόχωρο, που συνδυάζει την κατασκευή του δώματος με διεύρυνση προς τα πάνω των τοίχων με το σύστημα της εκφοράς ή επεξοχής. Πρόκειται για στοιχειώδη μορφή κατοικίας, μικρής, με υποτυπώδη ανοίγματα και πλάτος τόσο, όσο το άνοιγμα της στέγης, ώστε να γεφυρώνεται με μακριές σχιστόπλακες, τα στεγάδια. Συχνά δε ο μακρόστενος χώρος της κάμπτεται σε σχήματα Γ και Π. Η μικρή αυτή κατοικία, ήταν το κατάλυμα, το σπίτι, συνδυασμένο με χώρους πού στεγάζουν όλες τις επιμέρους δραστηριότητές του: το στάβλισμα των ζώων (αβοίδοστο, περιστεριώνας, κ.α.), την επεξεργασία των καρπών (αλώνι, πατητήρι, ρακιζιό, κ.α.), την αποθήκευση της σοδειάς (αποθήκη, αχυρώνας, κ.α.). Όλα αυτά δηλαδή πού συνθέτουν την αγροτική κατοικία.

Καμαρόσπιτο στον Αρνάδο

Όμως, ο τύπος του κτίσματος που επικράτησε στην Τήνο είναι ο τύπος του σπιτιού με την καμάρα στον κεντρικό χώρο, το λεγόμενο καμαρόσπιτο, ένας από τους πιο εξελιγμένους τύπους κατοικίας της νησιώτικης παράδοσης, που εμφανίζεται σε πολλές παραλλαγές. Το εσωτερικό των κατοικιών χωρίζεται από τη καμάρα, ή τόξο, ή βόλτο σε δύο ζώνες, τη μπροστινή και την πίσω. Στις πλευρές στήριξης του τόξου δημιουργούνται κόγχες, εσοχές, οι οποίες χρησιμοποιούνται ως χώροι ύπνου, τραπεζαρίας, καθιστικού κλπ.

Το απλό καμαρόσπιτο συναντάται σε αγροτικές περιοχές και είναι κατά κανόνα μικρό. Συχνά δε, συνοδεύεται από άλλες ιδιοτυπίες, η πιο χαρακτηριστική από τις οποίες είναι η δημιουργία μικρού υπόστεγου χώρου εμπρός, πλάι από την είσοδο, για τη στέγαση της υπαίθριας κουζίνας, καθώς και η αντικατάσταση του τόξου της καμάρας στο εσωτερικό με μεσοδόκι.

Μέσα στους οικισμούς, τα καμαρόσπιτα είναι μεγαλύτερα και καλοσχηματισμένα με μεγάλη καμάρα, συνήθως ελαφρά πλατυμέτωπα, διώροφα με βεράντα εμπρός, και με πρόσοψη συμμετρικά διαμορφωμένη. Οι τύποι των κατοικιών που καταγράφονται μέσα στους οικισμούς είναι:

α) εκείνοι που διαθέτουν πρόσθετους χώρους στο πίσω μέρος της σάλας, με τη μορφή ενός ζεύγους δίδυμων δωματίων, 

β) εκείνοι που διαθέτουν δωμάτια στο πίσω μέρος και στο ένα πλάι της σάλας σε μορφή Γ και 

γ) εκείνοι που τα δωμάτια είναι διατεταγμένα γύρω από τη σάλα και στο πίσω μέρος και στα πλάγιά της. 

δ) Σε μερικά σπίτια με σάλα είναι γνωστή και η αμφίπλευρη διάταξη των ίδιων δωματίων, δηλαδή στα δύο πλάγια μόνο του κεντρικού χώρου και μάλιστα συμμετρικά μεταξύ τους, αλλά όχι στο βάθος του, πράγμα που υποδηλώνει νεοκλασικές επιδράσεις. Σημειώνεται ότι ορισμένα από τα μεγάλα σπίτια του τύπου αυτού, που διακρίνονται για την επιμελημένη κατασκευή τους, θεωρούνται αρχοντικά. 

Ενδεικτική Τυπολογία παραδοσιακών κατοικιών

Γεφύρωση μικρού ανοίγματος και
δημιουργία κόγχης σε κατοικία στον Αρνάδο

Η διάρθρωση των δωματίων είναι απλή και συνάμα σοφή. Η απλότητα πηγάζει από τον ορθολογικό τρόπο δόμησης, καθώς επίσης και από τη κατασκευαστική ευκολία. Ο τρόπος στέγασης, με την κατασκευή του δώματος, οδηγούσε τους τεχνίτες στην γεφύρωση μικρών ανοιγμάτων και συνεπώς στη δημιουργία μικρών χώρων. 

Μόνο η σάλα ξεχώριζε, τόσο σε μέγεθος όσο και σε ύψος. Ήταν το πιο μεγάλο, ευάερο και ευήλιο δωμάτιο του Τηνιακού σπιτιού. Η μεγάλη διάστασή της δομούνταν με τη χρήση του βόλτου. Πρακτικά διπλασιάζονταν το μέγεθός της, αφού έδινε την κατασκευαστική δυνατότητα γεφύρωσης και στέγασης δύο συνεχόμενων χώρων, χωρίς να παρεμβάλλεται τοίχος. Οι σάλες είχαν οικοδομηθεί και διαρρυθμιστεί ώστε να καθίστανται κατάλληλες για την πρώτη φάση εκτροφής του μεταξοσκώληκα. Ο γεωργός τοποθετούσε στη οροφή της σάλας καλαμωτές. Στις καλαμωτές άπλωναν μωρεόφυλλα και έριχναν σπόρους μετάξι. Υπό την επίδραση της ανοιξιάτικης θερμότητας γίνονταν η εκκόλαψη μικρών σκουληκιών που τρέφονταν από τα μωρεόφυλλα.

Σάλα με μεγάλο ύψος σε κατοικία στην Κώμη

Αντίθετα, η κάμαρη έχει συνήθως πολύ μικρές διαστάσεις και μικρό ύψος. Πολλές φορές έχει ένα πολύ μικρό παράθυρο ενώ άλλες δεν έχει καθόλου. Στις σκοτεινές κάμαρες γίνονταν η δεύτερη φάση εκτροφής μεταξοσκωλήκων που απαιτούσε σκοτάδι και υγρασία. 

Κατοικία στην Κώμη. Ξεχωρίζει ο όγκος, το
ύψος της σάλας και η κουζίνα που επικοινωνεί
με την αυλή

Ένα από τα δωμάτια, συνήθως εκείνο που γειτνιάζει ή επικοινωνεί με την αυλή, είναι η κουζίνα. Αυτός ο ξεχωριστός χώρος της προετοιμασίας του φαγητού αποτελεί ταυτόχρονα και χώρο διημέρευσης. Η ύπαρξη, η θέση, το μέγεθος και το σχήμα της εστίας, με τις παραεστιές, φανερώνει την οικονομική άνεση των ιδιοκτητών και την εξέλιξη της κοινωνίας. Οι παραεστιές είναι οι κόγχες που ανάβει η φωτιά και πατούν πάνω σε μια μεγάλη σχιστολιθική πλάκα Κάτω από αυτή ο χώρος παραμένει κενός για τη φύλαξη καυσόξυλων. Πάνω από το τζάκι, την εστία ανεβαίνει ο κάπασος, που καταλήγει στο δώμα.

Από ένστικτο ή από εμπειρία τα βόρεια δωμάτια, δεν είχαν μεγάλα ανοίγματα και έπαιζαν περισσότερο το ρόλο των χώρων ανάσχεσης του ψυχρού αέρα οι οποίοι βελτιώνουν το εσώκλιμα στους κύριους χώρους ζωής, τη σάλα και την κουζίνα. Το μέγεθος, η εσωτερική διάρθρωση της κατοικίας, και ο αριθμός των ατόμων της οικογένειας μεγάλος ήταν τέτοιος, ώστε να μην αφήνει περιθώρια αχρησιμοποίητου δωματίου, έστω και βορινού.

Εστία με παραεστιές, σε κατοικία στον Τριπόταμο

Μικρό παράθυρο σε βορινό παράθυρο σε κατοικία στην Κώμη

--------------------------------
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Λαογραφία. Τόμος Λ. Το σπίτι του Ν. Γύζη στο Σκλαβοχώρι Τήνου- Αλ. Φλωράκης- Αθήνα 1975
2. Η Μεσαιωνική Τήνος. – Γ. Δώριζας. Αθήνα 1976
3. Η Τήνος επί Τουρκοκρατίας και κατά τον αγώνα του 1821. .- Γ. Δώριζας. Αθήνα 1978.
4. Ελληνική παραδοσιακή Αρχιτεκτονική. Τήνος. – Αγγελική Χαριτωνίδου - εκδ. ΜΕΛΙΣΣΑ
5. Διεθνής και τοπική αρχιτεκτονική. Κλίμα και τέχνη. –Γ. Λυγίζος
6. Το παραδοσιακό σπίτι στο αιγαίο. –Κων/νος Σ. Παπαιωάννου, Αικατ. Δημητσάντου-Κρεμέζη, Μαρία Φινέ. –εκδ. ΙΔΡΥΜΑ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΑΙ ΕΦΗΣ ΜΙΧΕΛΗ. –Αθήνα 2001
7. Εισαγωγή στην αιγαιοπελαγίτικη αρχιτεκτονική. –Δ. Β. Βασιλειάδης. –Αθήνα 1955
8. Το Ελληνικό λαϊκό σπίτι –Π. Μιχελή –εκδ. Ε.Μ.Π
9. Οι αγροτικές κατοικίες στην εξωμερά της Τήνου. –εκδ. ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΟ ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΙΔΡΥΜΑ ΕΤΒΑ –Μάχη Καραλή -Αθήνα 2002
10. Το Ελληνικό παραδοσιακό σπίτι. - Κων/νος Σ. Παπαιωάννου - εκδ. Ε.Μ.Π
11. Οικόσημα της Τήνου – Αλέκος Φλωράκης –εκδ ΕΡΙΝΝΗ
12. Οδοιπορία στις μορφές και το ύφος του Ελληνικού χώρου. –Δ. Βασιλειάδης –Αθήνα 1979.
13. Man Climate and Architecture. –εκδ. ELSEVIER ARCHITECTURAL SCIENCE SERIES –B. Givoni
14. Design with the Climate. Bioclimatic approach to architectural regionalism. –εκδ. PRINCETON, UNIVERSITY PRESS –Victor Olgyay 

Μια πεταλούδα ξεναγός στη βενετσιάνικη Τήνο

Μια πεταλούδα στη βενετσιάνικη Τήνο

ΣΑΝΤΡΑ ΒΟΥΛΓΑΡΗ

• 

Ο λόφος του Εξώμβουργου, ύψους 640 μέτρων, δεσπόζει στο νησί, καθώς φαίνεται από μακριά σε σχεδόν όλες τις διαδρομές που το διασχίζουν.

ΕΤΙΚΕΤΕΣ:

Μια άσπρη πεταλούδα από αυτές με τα μεγάλα φτερά, τις μαύρες γραμμές και το πέταγμα που αφήνεται απαλά στη φορά του αέρα μας οδηγούσε. Φάνηκε στα πρώτα βήματα της ανάβασής μας στο Εξώμβουργο έξω από τον καθολικό ναό της Ιεράς Καρδίας όπου επικρατούσε απόλυτη ησυχία. Φτάσαμε αργά το μεσημέρι στον εντυπωσιακό αυτό λόφο της Τήνου, ύψους 640 μέτρων που δεσπόζει στο νησί, καθώς φαίνεται από μακριά σε σχεδόν όλες τις διαδρομές που θα πάρεις διασχίζοντάς το, μέχρι και από το πλοίο καθώς πλησιάζεις.

«Οταν φυσάει δεν μπορείς να σταθείς από τον αέρα» μας ενημέρωσαν φίλοι μας, όμως εμείς σταθήκαμε τυχεροί, σπάνιο γεγονός η άπνοια στην Τήνο το καλοκαίρι.

Από τον ναό της Ιεράς Καρδίας ξεκινάει ένα ανώμαλο πλακόστρωτο μονοπάτι που γίνεται αρκετά απόκρημνο καθώς θα φτάνετε στην κορυφή του Εξωμβούργου. Σε κάποια σημεία τα ερείπια σου πυροδοτούν τη φαντασία για το πώς μπορεί να ήταν το οχυρό που χτίστηκε κατά την εποχή της Ενετοκρατίας. Από τους Ενετούς εξάλλου πήρε το όνομά του, καθώς «Μπουργκ» ονομαζόταν η περίκλειστη σε τείχη ευρωπαϊκή μεσαιωνική πόλη.

Ψηλά στην κορυφή η θέα είναι πραγματικά εντυπωσιακή, ιλιγγιώδης θα την περιέγραφα αφού το βλέμμα απλώνεται μέχρι και τη Σαντορίνη την ίδια ώρα που εσύ στέκεσαι σε ένα πολύ στενό κομμάτι γης... Στη θέση του σταυρού που υπάρχει σήμερα λέγεται πως στεκόταν εκκλησία αφιερωμένη στην Αγία Ελένη.

Κάπου την ώρα που ατενίζαμε επιφυλακτικά τη θέα (λόγω μικρής υψοφοβίας) εμφανίστηκε ξανά η άσπρη πεταλούδα αυτή τη φορά με σύντροφο μια δίδυμη αδελφή της. Εκαναν μαζί έναν κύκλο γύρω μας και ύστερα σαν να μας έδειχναν τον δρόμο της επιστροφής άρχισαν να κατηφορίζουν πετώντας.

Περιέργως μας οδήγησαν όχι κάπου κοντά αλλά στην άλλη άκρη του νησιού εκεί που πια το Εξώμβουργο ήταν μια ανάμνηση, ένα τοπίο μυθικό, βγαλμένο από τα όνειρα ή τα παραμύθια.

Στον Πύργο λοιπόν με στάσεις στην Καρδιανή και στα Υστέρνια, μια διαδρομή που σου δίνει τη δυνατότητα να απολαύσεις την ομορφιά της Τήνου. Η άσπρη πεταλούδα φάνηκε εκεί που νομίζαμε πως θα είχε ακολουθήσει πια τον δικό της δρόμο. Κι όμως προτίμησε να μας καλωσορίσει στην γνωστή πλατεία στον Πύργο γύρω από τον πλάτανο με λεμονόπιτα, γαλακτομπούρεκο και παγωτό.

Ο Πύργος όπως το Εξώμβουργο έχει πάρει το όνομά του από τον παλιό βενετσιάνικο πύργο ο οποίος υπήρχε στην περιοχή και αναφέρεται σε έγγραφα του 16ου αιώνα. Να ήταν αυτή λοιπόν η σύνδεση μεταξύ τους, ο λόγος που βρεθήκαμε μέχρι εδώ αναζητώντας κάτι; Δεν ήταν η πρώτη φορά που επισκεπτόμασταν τον Πύργο, έτσι μια βόλτα στα σοκάκια στις νέες εκθέσεις των γκαλερί ήταν αρκετή παρόλο που κοντοστάθηκα στο σπιτάκι του Γιαννούλη Χαλεπά, πάντα με συγκινούσε η ιστορία αυτού του αξιόλογου γλύπτη. Δεν χρειάζεται να μιλήσουμε για την καλλιτεχνική παράδοση του χωριού που όπως οι περισσότεροι γνωρίζουμε υπήρξε γενέτειρα μεγάλων καλλιτεχνών της Ελλάδας. Ενα σοκάκι που οδηγεί στο εκκλησάκι του Σταυρού μας τραβάει την προσοχή. Ενα παλιό σπίτι που έχει αναπαλαιωθεί και πρόκειται να στεγάσει το Μουσείο Ιωάννη Βούλγαρη ενός επίσης γνωστού Τήνιου γλύπτη. «Αναζητούμε έργα του Βούλγαρη, ελπίζουμε ότι μέσα στον χειμώνα θα μπορέσει να λειτουργήσει το μουσείο», μου λέει ο Εμμανουήλ Σώχος, αντιπρόεδρος του Πνευματικού Κέντρου Πανόρμου. «Εδώ περνούσε τις διακοπές του όταν ήταν μικρός ο παππούς;» ακούω τη φωνή της μικρής, όμως έχω ήδη απομακρυνθεί. Η άσπρη πεταλούδα κάνει βόλτες γύρω μας...

http://www.kathimerini.gr/828771/article/ta3idia/me-aformh/mia-petaloyda-sth-venetsianikh-thno

Τήνος ευδείελος, ben superiore delle varie Maldive!

Luca Di Lorenzo fb

Una delle migliori spiagge del Salento (tanto che hanno avuto il coraggio chiamarla "Le Maldive del Salento") e una bella spiaggia di Tinos.

Entrambe le foto sono state scattate ad Agosto (Salento fine agosto, Tinos inizio agosto, allo stesso orario, intorno mezzogiorno). Avrei voluto fare una foto che mostrasse la sabbia delle "Maldive", ma... pur sparando e uccidendo decine di bagnati, ne giungevano altri ad occupare lo spazio appena creato!)

Come direbbe Ceccherini: "La Grecia è unica, e ora c'ho le prove!".

Sarò un asociale, un grecofilo... ma quando sono in spiaggia non voglio dover lottare per difendere il mio spazio e i miei metri cubi d'aria... tra cafoni chiassosi, vucumprà che con negozi ambulanti "del mare il guardo esclude", frittate di maccheroni... sono un asociale, un grecofilo compiaciuto.

Ας την προσέχουμε

εμείς 

οι νεμόσμεθ΄Τηνον ευδείελον και πετρήεσσαν

Λιχουδιές στα γαστρονομικά μονοπάτια της Τήνου

Ένα ταξίδι στις παραδοσιακές γεύσεις ενός από τα πιο γοητευτικά και ίσως παρεξηγημένα νησιά των Κυκλάδων. Το NEWS247 ιχνηλατεί τα γαστρονομικά μονοπάτια της Τήνου

Λευτέρης Σαββίδης 

Μάϊος 14 2015 10:30

Παρά το γεγονός πως όπως και δέκα εκατομμύρια Έλληνες, με είχαν τάξει κι εμένα στην Παναγιά της Τήνου δεν είχα επισκεφτεί ποτέ το νησί. Θες που στέκεται δίπλα στην κοσμοπολίτικη Μύκονο, θες που  είναι το επίκεντρο του θρησκευτικού τουρισμού στην Ελλάδα, δεν το είχα τολμήσει. Για την ακρίβεια δεν το είχα καν φανταστεί. Όταν όμως έλαβα την πρόσκληση των παιδιών από την Τήνο για να παραβρεθώ σε ένα δρώμενο με θέμα τις παραδοσιακές γεύσεις ενός κυκλαδίτικου νησιού δύσκολα μπορούσα να αρνηθώ.

Στις μέρες που μας έδειξαν τα χνάρια για τα τηνιακά γαστρονομικά μονοπάτια μια φράση έγινε σύνθημα της προσπάθειας των επαγγελματιών της εστίασης. Η γεύση είναι μνήμη και εκείνο που πρέπει να κάνει ένας τόπος είναι να μπορεί να προκαλεί την ανάμνηση σε εκείνον που τον επισκέπτεται. Μέσα από τις παραδοσιακές γεύσεις. Μέσα από τις τεχνικές και την επιμονή στην αυθεντικότητα κάθε περιοχής. Πίσω από την Ελλάδα που μαρτύρησε να σταθεί και πάλι στα πόδια της μετά από πολέμους, φτώχεια και δυστυχία ξεπήδησαν σε όλους τους τόπους γεύσεις, φαντασίες και τεχνοτροπίες μοναδικές. Στίγματα μιας περιοχής που ο απρόσωπος τουρισμός που τόσο πολύ αγαπήσαμε τις τελευταίες δεκαετίες, ήθελε αγωνιωδώς να κρύψει κάτω από το χαλάκι της πισίνας, της ξαπλώστρας και του φραπέ. Λένε πως αν κάτι είναι αληθινό, η αλήθεια γενικά, δεν γίνεται να μείνει για πάντα κρυμμένο. Από την άλλη, η λαμπερή αλήθεια είναι σαν τον χρυσό. Μπορεί να είναι εκεί, μπροστά στα μάτια σου και αν δεν έχεις την όσφρηση, την ικανότητα και τη σπιρτάδα, δεν πρόκειται να την δεις ποτέ.

Όσα και να βάλεις κάτω με λέξεις, ποτέ δεν θα μπορέσεις να περάσεις μέσα από τον υπολογιστή μια μυρωδιά, μια γεύση, έναν συνδυασμό τροφίμων. Και ποτέ δεν θα καταφέρεις να κάνεις τόσο ζωντανή μια γευστική εμπειρία με στοιχεία αυθεντικότητας και μοναδικότητας περιγράφοντας υλικά, παρασκευές και τεχνικές. Τα μέλη του συλλόγου ΣΕΚΥΓΕΤ (Σύλλογος Επαγγελματιών Καταστημάτων Υγειονομικού Ενδιαφέροντος Τήνου) μας πήραν από το χέρι και μας ξενάγησαν στα μέρη που ξαναγεννιέται η Τήνος, όπως έμαθε να επιβιώνει στα δύσκολα, αλλά και όπως της ταιριάζει, για να συνυπάρχουν αρμονικά φύση (ένα πολύ δυνατό στοιχείο στις Κυκλάδες) και άνθρωπος. Έστρεψαν το βλέμμα μας και πίσω από την ξεθωριασμένη καρτ ποστάλ-εικόνα του νησιού τους, που έχει κάθε Έλληνας για την Τήνο και μας παρουσίασαν αυτό για το οποίο είναι πράγματι μεγαλειώδης τούτη εδώ η γη. Την απλότητα και την αρμονία.

Η Τήνος είχε τη δική της αγελάδα

Σε όσες συζητήσεις βρέθηκα με συντροφιά την ιδιαίτερη ρακή της Τήνου, βρασμένη σε μπόλικο μάραθο που φύεται άφθονος στο νησί, δεν μπορούσα να σταυρώσω λέξη. Απλά άκουγα ανθρώπους που ασχολούνται με το φαγητό και την παραγωγή να γλυκαίνουν, να μελώνουν, περιγράφοντας με αμείωτο καμάρι τα θαύματα του τόπου τους. Άκουσα λοιπόν πως η τηνιακή αγελάδα χάθηκε στο πέρασμα των χρόνων, από την απληστία κάποιων να τη μπασταρδέψουν με βορειοευρωπαίες που όντας πιο παχιές έμοιαζαν και πιο ελκυστικές. Παρόλα αυτά, η παραγωγή αγελαδινού γάλακτος είναι σημαντική και από αυτό φτιάχνουν σε κάθε τηνιακή γωνιά ένα απίθανο βασικό υλικό. Το πέτρωμα...

Βολάκι και μπαλάκι Τήνου, όλα από την ίδια πρώτη ύλη, το πέτρωμα, και περισσότερο χρόνο ωρίμανσης

Βρασμός, παστερίωση, ζύμωση και κάπως έτσι προκύπτει το τυρί. Όλα γνωστά και πάνω κάτω πανομοιότυπα σε όλο τον κόσμο. Η Τήνος όμως έχει καλλιτεχνική φύση στην τυροκομεία. Το πρώτο, το ακατέργαστο προϊόν που προκύπτει από τη διαδικασία της πήξης του γάλακτος, είναι μια μαλακή ομοιόμορφη λευκή “ζύμη” που οι ντόπιοι την αποκαλούν πέτρωμα.

Η Αντωνία από το εστιατόριο "Θαλασσάκι" σερβίρει δεκάδες πιάτα με βασικό υλικό το πέτρωμα και δεκάδες μυρωδικά, γύρη λουλουδιών, ντομάτα, φράουλες και ό, τι άλλο βάλει ο νους σου

Ο καμβάς για κάθε τυράκι τους, πριν ακόμη πάρει καλά, καλά μια πρέζα αλάτι. Το ζυμώνουν με μυρωδικά και αλάτι, το πλάθουν σε απίθανα μπαλάκια που ωριμάζουν και κιτρινίζουν, κιτρινίζουν και ωριμάζουν για να γίνουν ένα πιο πικάντικο και σκληρό τυρί. Το κάνουν γλυκό τυροπιτάκι, το φτιάχνουν αλμυρή τραγανή τυρόπιτα. Με λίγα λόγια το δουλεύουν σαν τον καλλιτέχνη την πρώτη του ύλη και κάθε ένας τους, δίνει το δικό του δημιούργημα. Στο τραπέζι που μας έκαναν στην αυλή της Αγίας Τριάδας, δοκιμάσαμε πέτρωμα με γύρη λουλουδιών, σερβιρισμένο με λιναρόσπορο ή καραμελωμένες φράουλες, με μια ιδιαίτερη σάλτσα ντομάτας και διάφορα μπαχαρικά. Και οι συνδυασμοί μοιάζουν ατελείωτοι...

Παλιότερα το παραδοσιακό μπαλάκι Τήνου ωρίμαζε κρεμασμένο στον αέρα. Σήμερα, στο τυροκομείο San Lorenzo ωριμάζει σε ειδικές αίθουσες

Τρεις νέοι άνθρωποι, γύρισαν στην παραγωγή και αποφάσισαν να ανοίξουν τυροκομείο στην Τήνο. Η τσατίλα ή το τουλπάνι μέσα στο οποίο ωρίμαζε το μπαλάκι Τήνου, αντικαθίσταται από ειδικά εξοπλισμένους στεγνωτήρες, σε ελεγμένο περιβάλλον που θα δώσει το ιδανικό αποτέλεσμα. Οι ιδιοκτήτες του San Lorenzo μας άνοιξαν το τυροκομείο τους και μοιράστηκαν μαζί μας τα όνειρά τους για την παραγωγή τυριού από την Τήνο. Μια διαδρομή που μόλις ξεκίνησε...

Η Λούζα και οι άλλοι

Δίπλα στα τυριά, συνήθως ένας καλός μεζές έχει πάντα αλλαντικά. Και οι Κυκλάδες φημίζονται για την ιδιαίτερη και απολαυστική τους αλλαντοποίηση. Κομμάτια από το στρογγυλό της χοιρινής μπριζόλας βουτούν από τρεις μέρες διαδοχικά στο αλάτι, το κρασί και σε ένα μείγμα μπαχαρικών από μαραθόσπορο, θρούμπι, κανέλα, γαρίφαλο. Στη συνέχεια τα κομμάτια κλείνονται σε βοδινό έντερο και κρεμιώνται να στεγνώσουν. Η λεπτή φετούλα που δεν έχει να ζηλέψει σε τίποτα τα περίφημα χαμόν και τα προσούτο λέγεται φυσικά λούζα και είναι ό, τι πρέπει για ουζάκι. Σχωράτε με για τηνιακή ρακή εννοώ.

Η παραδοσιακή Λούζα και από κάτω το ιδιαίτερο σαλάμι αέρος με σκόρδο

Το σύγχρονο αλλαντοποιείο του κ. Κρητικού έχει αναλάβει να μεταφέρει τη γνώση των αιώνων στη σημερινή εποχή. Νέοι άνθρωποι που αποφάσισαν να ασχοληθούν με την γαστρονομική κληρονομιά του νησιού τους και το κάνουν θαυμάσια. Εκτός από Λούζα, δοκιμάσαμε λουκάνικα και ένα ιδιαίτερο σαλάμι αέρος με μπόλικο σκόρδο.

Το χοιρινό κρέας ψήνεται σε αλάτι, κρασί και μυρωδικά και κλείνεται σε έντερο για να στεγνώσει όσο χρειάζεται ώστε να γίνει η παραδοσιακή λούζα

Αν ποτέ επισκεφτείτε το νησί αναζητήστε το κρεοπωλείο του “Καμπούρη” (από ότι φαίνεται κάθε Τηνιακός έχει το παρατσούκλι του) για να προμηθευτείτε όλα αυτά τα υπέροχα υλικά.

Μια ηλιόλουστη μπίρα

Μεζές χωρίς δροσιστική μπίρα όμως γίνεται; Δεν γίνεται... Η Τήνος δεν έμελλε να μας απογοητεύσει ούτε εδώ. Η Νήσος είναι μια από τις δεκάδες προσπάθειες της χώρας μας να επιστρέψει η μπίρα στο πάνθεον της τέχνης της ποτοποιίας και να αποβάλλει από πάνω της τη ρετσινιά του πιο εμπορικού είδους αλκοολούχου που όμως κοιτούν με περιφρόνηση οι εκλεπτυσμένοι οινογνώστες. Μια μπίρα με παράδοση και τεχνογνωσία σε απόλυτη σύμπραξη και κυρίως... ΕΛΛΗΝΙΚΗ!

Ο ιδρυτής της μικροζυθοποιίας Αλέξανδρος Κουρής μας εξηγεί τη σημασία του κινήματος των μικροζυθοποιών ανά τον κόσμο και την προσπάθεια που γίνεται για ντόπια, ελληνική μπίρα στην Ελλάδα. Η Νήσος έχει βραβευτεί με ασημένιο αστέρι, European Beer Star αποδεικνύοντας πως η ελληνική προσπάθεια δεν έχει τίποτα να ζηλέψει από άλλες χώρες που έχουν συνδέσει το όνομά τους παραδοσιακά με τη μπίρα.

Βύνη αλέθεται και εκχυλίζεται με φυσικό τρόπο για να δώσει τα πολύτιμα συστατικά της στο ποτό. Οι μικροζυθοποιοί δεν βιάζονται να βγάλουν αλκοόλ, θέλουν να δώσουν πρώτα σώμα, γεύση και αρώματα στο προϊόν του. Το εκχύλισμα βύνης σουρώνει και βράζει μαζί με το μαγικό συστατικό της μπίρας, το λυκίσκο. Η “ανώριμη” μπίρα αναμειγνύεται σε δεξαμενές με μαγιά, η οποία προσφέρει το αλκοόλ, αλλά και τον αφρό (τουτέστιν διοξείδιο). Μια μπίρα θα πρέπει να περιμένει 32 μέρες και αν ωριμάσει πριν εμφιαλωθεί.

Ψάξτε τη μπύρα με σήμα τον αιγαιοπελαγίτικο ήλιο φέτος στη διακοπές σας και είτε ανήκετε σε εκείνους που αναζητούν τη δροσιστική lager, είτε την πιο πικρή Pilsner, θα εκπλαγείτε ευχάριστα.

Βουτώντας στον οινότοπο...

Ταξιδεύοντας στους δρόμους της Τήνου κάνεις βουτιά στον αρχαίο ωκεανό. Όχι, δεν είναι κάποιο βαθυστόχαστο λογοπαίγνιο. Το αυτοκίνητο μπήκε σε μια περιοχή γεμάτη τεράστιες πέτρες, θαρρεί κανείς σαν εκείνες με τις οποίες λέγεται ότι έπαιζε ο Δίας και έφτιαξε το Αιγαίο και τα νησιά του. Το τοπίο μαγευτικό και μοναδικό στον κόσμο, αφού οι τεράστιες πέτρες από γρανίτη μαρτυρούν πως στα βοσκοτόπια και τις πλαγιές της Τήνου που διασχίζουμε κάποτε κολυμπούσαν πλάσματα του βυθού.

Εκεί, μέσα σε αυτό το κοσμογονικό σκηνικό, ξεδιπλώνεται αναπάντεχα ένα απολαυστικό, καλοφτιαγμένο αμπέλι. Μια προσπάθεια ανθρώπων του νησιού να έρθει το καλό κρασί πίσω στη χώρα των προγόνων του. Το κτήμα Αγαθάγγελος καταπιάνεται με την ποικιλία Μαυροτράγανο, που δίνει ένα εξαιρετικό κόκκινο ξηρό οίνο, αλλά και αυγουστιάτη που προσφέρει σε συνδυασμό με το μαυροτράγανο απολαυστική ποικιλία. Το λευκό κρασί του αμπελώνα είναι ασύρτικο και ιδανικό για καλοκαιρινές βραδιές.

Το φαινόμενο του βόλακα, με τις τεράστιες πέτρες είναι μοναδικό στον κόσμο

Μια προσπάθεια που κέντρισε το ενδιαφέρον τον εκλεκτικών Γάλλων γευσιγνώστων και ειδικών της γαστρονομίας που φροντίζουν να προμηθεύονται το τηνιακό κρασί για τη χώρα τους. 

Κοιτώντας πίσω, πάμε μπροστά

Κάτι άλλο που διαχέεται έντονα στην ατμόσφαιρα των Τηνιακών που θέλησαν να ενώσουν τη σκέψη και την τέχνη τους για να γεννηθεί και πάλι η αυθεντική γευστική τους ταυτότητα είναι η παράδοση. Ακούγεται κλισέ και χειλιοειπωμένο, όμως μια ματιά στα δεδομένα είναι αρκετή για να κάνει την τετριμμένη διαπίστωση επιτακτική ανάγκη. Η Τήνος δεν έχει πια αγροτική παραγωγή, τουλάχιστον όχι στο βαθμό και την ποικιλία που την είχε στο παρελθόν. Και αν δεν παίρνεις όλα όσα σου προσφέρει το χώμα σου απλόχερα, τότε δύσκολα μπορείς να γίνεις αυθεντικός. Γεγονός που συνειδητοποίησαν οι εμπνευστές των γευστικών διαδρομών και μέσα από την κοινή τους προσπάθεια θέλησαν να συνδιαλλαγούν και με τον πρωτογενή τομέα. Να βρουν τους καλλιεργητές της γης και αν δεν υπάρχουν να τους φέρουν πίσω στο χωράφι – κάποια από τα πιάτα που απολαύσαμε ήταν ρεβίθια και φασόλια που ξαναβρήκαν το δρόμο τους στο αμμουδερό έδαφος της Τήνου, μετά από παραινέσεις και συνεργασίες των εστιατόρων με εκείνους που ήθελαν να καλλιεργήσουν πάλι τη γη.

Η αίσθηση που παίρνεις είναι πως ο δρόμος είναι ακόμη μακρύς, αλλά αν η αλυσίδα που κάποτε ένωνε το πιάτο με το χωράφι ενός τόπου ενωθεί ξανά, τότε σίγουρα το αποτέλεσμα θα φέρει καρπούς.

Η γλυκιά παράδοση της Τήνου

Τα γλυκά του νησιού είναι από μόνα τους ένα ξεχωριστό κεφάλαιο. Εκτός από το περίτεχνο και κεντημένο τυροπιτάκι, ετοιμάζουν τα ψαράκια, ένα πιτάκι με καρύδι, μυρωδικά και παξιμάδι πασπαλισμένο σε ζάχαρη άχνη ή το ευωδιαστό παστέλι με το αγαπημένο τους μέλι από ρείκι. Ο κατάλογος των γλυκών από την παράδοση πολύ μακρύς. Κάθε μεγάλη γιορτή, σημαντικό γεγονός στη ζωή της τηνιακής οικογένειας, γάμος, βάφτιση, αρραβώνας ή ακόμη και Χριστούγεννα και Πάσχα, συνοδευόταν και από το ανάλογο γλυκό.

Το πιο διάσημο γλυκό της Τήνου, το τυροπιτάκι

Το λεωφορείο μας άφησε στον κεντρικό δρόμο έξω από το χωρίο Κεχρός. Αφήνοντας την άχαρη άσφαλτο, μπήκαμε σε πλακόστρωτα μονοπάτια και απολαυστικά ασπρισμένα διώροφα σπίτια. Εκεί, μια οικογένεια μας άνοιξε το παραδοσιακό της σπίτι και ξεκίνησε να επιδεικνύει με ζήλο και φροντίδα μερικά από τα πιο διάσημα γλυκά της.

Το μυστικό για το τυροπιτάκι είναι το κέντημα του φύλλου σε δεκάδες πτυχώσεις

Η κυρία Σταματική άπλωνε το παστέλι που μόλις είχε κρυώσει από την κατσαρόλα πάνω σε μυρωδάτα φύλλα λεμονιού, ενώ δίπλα της, η αδερφή της “τσιμπούσε” περίτεχνα το περίφημο τυροπιτάκι κάνοντας το λιγότερο 35 πτυχές σε χρόνο ρεκόρ. Στο ίδιο φύλλο τυλιγόταν και το τριγωνικό ψαράκι που αφού ψηθεί θα χιονίσει στη ζάχαρη άχνη.

Παστέλι σερβιρισμένο σε μυρωδάτα φύλλα λεμονιού.

Ψαράκια, γεμιστά πιτάκια με καρύδι, παξιμάδι και μυρωδικά και πασπαλισμένα με ζάχαρη άχνη

Η εμπειρία στο χωριό έμοιαζε κυριολεκτικά σαν βγαλμένη από άλλο χωροχρόνο. Και κάπως έτσι η γλυκιά παράδοση, άφηνε μια μικρή ανεπαίσθητη μελαγχολία στην άκρη της γλώσσας και το φόβο μήπως κάποια από τα έθιμα της Τήνου (όπως και της Ελλάδας) δεν καταφέρουν να περάσουν σαν σε σκυταλοδρομία στη νέα γενιά.

Ένα πρωινό εμπνευσμένο από την Τήνο

Ξυπνώντας σε ένα κυκλαδίτικο νησί και ατενίζοντας το Αιγαίο πάντα έχεις την καλύτερη διάθεση. Ο απέραντος ορίζοντας της θάλασσας ανοίγει το μυαλό και προσφέρει μια μοναδική δυνατότητα να επικοινωνήσεις χωρίς στεγανά.

Οι ξεναγοί των Food Paths θέλησαν να επανασχεδιάσουν το στίγμα του νησιού και σε ό, τι αφορά στο ελληνικό πρωινό. Συγκεντρωθήκαμε σε έναν απολαυστικό χώρο με θέα τη θάλασσα και γίναμε κοινωνοί μιας εντυπωσιακής ιστορίας. Ο κ. Γιώργος Πίττας είναι μέλος του διοικητικού συμβουλίου στο Ξενοδοχειακό Επιμελητήριο Ελλάδος και διαχειρίζεται το πρόγραμμα “Ελληνικό Πρωινό”. “Συνηθίζουμε να βρίζουμε τον τουρισμό. Όμως ο τουρισμός διαμορφώνει ταυτότητες” αναφέρει σε έναν πρόλογό του για τη σημασία της ποιότητας και της εντοπιότητας του ελληνικού πρωινού. “Παλεύουμε για έναν τουρισμό που θα βελτιώνει την ποιότητα ζωής μας”.

Αυγά χρωματισμένα με σαφρόν, μαρέγκερς, τυρόπιτες αλμυρές και ανεβατά κουλούρια μερικές μόνο από τις προτάσεις για το τηνιακό πρωινό

Ο μπουφές γέμισε με ιδέες για ένα πρωινό σήμα κατατεθέν της Τήνου. Από τις φιγούρες του αγοριού και της κοπέλας που βρέθηκαν στη λαογραφική βιβλιοθήκη του νησιού που έγιναν η αφορμή για ένα αφράτο, μυρωδάτο ψωμί με γλυκάνισο και μυρωδικά, ως τα ανεβατά κουλούρια, αλμυρή τυρόπιτα με τα ίδια υλικά που χρησιμοποιούνται στο τυροπιτάκι Τήνου, αλλά και κρύα σούπα με μακαρονάκι από ζυμάρι ξεροτήγανου για πρωινό, τοπικές μαρμελάδες και αρωματικός καφές αναμεμειγμένος με κριθάρι. Ακόμη, ομελέτα με φρέσκα υλικά εποχής όπως κολοκυθάκι και τόσες άλλες ιδέες που θα ξεκολλήσουν από το κλισέ πρωινό με το κρουασάν, το ζαμπόν και το ατομικό βουτυράκι.

Το τυροπιτάκι Τήνου μεγαλώνει, γίνεται αλμυρό και αποτελεί εντυπωσιακή πρόταση για παραδοσιακό πρωινό

Μέλι από ρείκι, γλυκά κουταλιού, μαρμελάδες και αποξηραμένα σύκα η βάση για ένα πραγματικά ελληνικό πρωινό

Αυτό το ταξίδι στην Τήνο μου έμαθε και πάλι γιατί θέλω να χαμογελάω με αυταρέσκεια που η χώρα μου είναι τόσο ξεχωριστή, τόσο ιδιαίτερη και τόσο όμορφη. Μια Ελλάδα που δεν την κάνει ο ήλιος και η θάλασσα, αλλά όλα όσα έκαναν με οδηγό τον ήλιο και τη θάλασσα, οι άνθρωποί της. Θυμήθηκα από τα Food Paths, πως η Ελλάδα του χτες ήταν πιο φτωχή, αλλά ήξερε να ζει με όσα είχε και να κάνει θαύματα από το τίποτα, κάτι που σήμερα μοιάζει αδιανόητο. Έφερα στο νου μου πως στα δεκάδες νησιά, τότε που δεν υπήρχε ηλεκτρικό, εύκολοι τρόποι μεταφοράς και συντήρησης των προϊόντων – που παρόλα αυτά προσέφερε απλόχερα η γη – γεννήθηκαν ακριβώς εξαιτίας αυτής της δυσκολίας μερικές από τις πιο υπέροχες συνταγές. Οι άνθρωποι βλέπετε, μάθαιναν να εκμεταλλεύονται και τον τελευταίο κόκκο σπόρου, να κάνουν την άγονη ξερή γη, κήπο της Εδέμ και τον ακατάπαυστο αέρα του Αιγαίου, ούριο άνεμο για τις καλλιέργειες και τα φαγητά τους.

Φεύγοντας θα πάρω την ανάμνηση μιας χούφτας ανθρώπων με λαμπερή ματιά, ζωντανό βηματισμό και καλό, δημιουργικό πάθος να φτιάξουν κάτι πάνω και κόντρα στη στάχτη της μίζερης Ελλάδας της κρίσης και (πιο παλιά) της άκριτης σπατάλης. Μια ανάμνηση που ζωγραφισμένη με πινελιές από γεύσεις πρωτόγνωρες και ιδιαίτερες και ντυμένη σε μια ομοψυχία που προκαλεί θαυμασμό στην εποχή του ΕΓΩ, με κάνει να νιώθω σίγουρος πως σε αυτά τα μονοπάτια (Food Paths) θα επιστρέψω το δίχως άλλο.

SHARE:

1.2K553